Saturday, December 17, 2011

პიროვნებისა და ერის ბედნიერება

ჩვენი მკითხველისათვის ცნობილია, რომ ქვეყნის ეკონომიკის საზომი არის მთლიანი ეროვნული შემოსავალი და შესაბამისად, ეროვნული შემოსავლის ზრდა არის მთავრობისა და საზოგადოების მთავარი საზრუნავი.


ეკონომიკური განვითარება, რასაკვირველია უნმნიშვნელოვანესია, მის გარეშე არ არსებობს პროგრესი და კეთილდღეობა. საერთაშორისო ორგანიზაციები მთავრობების შეფასების კრიტერიუმად არაერთ ფაქტორს იყენებენ, რომელთა შორისაც დინამიური ეკონომიკური ზრდის მიღწევა-შენარჩუნება უმთავრეს ფაქტორად არის მიჩნეული, მას მოჰყვება დაბალი ინფლაცია, უმუშევრობის დაბალი პროცენტული მაჩვენებელი, ხარისხიანი ჯანდაცვა, ყველასათვის ხელმისაწვდომი ფასით, დაბალი კრიმინოგენული ფონი, საყოველთაო განათლების სისტემა მაღალი აკადემიური მიღწევებით, ჰაერისა და წყლის რესურსების სისუფთვე და ა.შ.

მაგრამ სულ უფრო და უფრო დიდი მნიშვნელოვბა ენიჭება ბუტანის სამეფოს მიერ წარმოდგენილ კონცეფციას ერთიანი ეროვნული ბედნიერების შესახებ, რომელიც გულისხმობს იმას, რომ ეკონომიკური განვითარების საბოლოო მიზანი საზოგადოების ბედნიერება უნდა იყოს.  ბედნიერების განცდა ვერ გაბატონდება მხოლოდ მატერიალური განვითარებით. ეკონომიკური განვითარება უმნიშვნელოვანესია, მაგრამ იგი უნდა იყოს ფრთხილად დაბალანსებული სულიერი სიჯანსაღით, ბუნების დაცვით და ზოგადად, ჯანსაღი ცხოვრების ხარისხით.

ჩვენ უნდა დავიცვათ ბალანსი მთლიან ეროვნულ შემოსავალს და მთლიან ეროვნულ ბედნიერებას შორის.


მთლიანი ეროვნული ბედნიერება ეფუძნება 4 ბურჯს:
  1. ბუნების დაცვა
  2. ეროვნული კულტურის განვითარება-დაცვა
  3. ეფექტური და სამართლიანი ეკონომიკური განვითარება
  4. ეფექტური ე.წ. Good governence მმართველობ, აქტიური მოქალაქეობა, სამართლიანობა და სიბრძნე.

რად გვინდა ეკონომიკა ბედნერების გარეშე, რაშია ეკონომიკის საზრისი თუ არა ბედნიერების შექმნაში?!

სულიერი, კულტურული და ეკონომიკური ფაქტორები უნდა იყოს ერთმანეთთან ჰარმონიაში, რის გარეშეც ბედნიერების მიღწევა არ მოხდება. საზოგადოების მთავარი საზრუნავი და სახელმწიფო პოლიტიკის მთავარი ორიენტირი უნდა იყოს ის, თუ როგორ მოხერხდეს ეკონომიკური ზრდა-განვითარების დაბალანსება ემოციურ-სულიერ ზრდა-განვითარებასთან.

სულ უფრო და უფრო მზარდი რაოდენობა პროგრესული ქვეყნებისა აქცენტს აკეთებენ სწორად დაბალანსებულ ეკონომიკურ განვითარებაზე და მთლიანი ეროვნული ბედნიერების მიმართულებაზე, ისინი ახდენენ ეკონომიკურ განივთარებას ღირებულებებთან და ბუნებასთან ჰარმონიაში, მათი ამოცანაა მთლიანად დედამიწა იქცეს უფრო ბედნიერი ადამიანებით დასახლებულ პლანეტად.

დღეს მსოფლიო დგას ახალი ეპოქის მიჯნაზე. ადამიანური განვითარების ახალი ეტაპი მოიცავს ინფორმაციული ტექნოლოგიების ხანიდან ამოსვლას და ფსიქოტექნოლოგიების ხანაში გადასვლას. ეს იქნება ხანა, სადაც საზოგადოების მთავარი ორიენტაცია იქნება ადამიანის თვითრეალიზების სტრატეგია. ეს იქნება ხანა ადამიანის შიდა რესურსების განვითარებისა, მისი შინაგანი ძალის და კრეატულობის გამოვლინებისა, იმ შესაძლებლობებისა, რომელიც თითოეულ ჩვენგანში დაბადებიდანვეა დავანებული.

ყველგან, აკადემურ წრეებშიც და ბიზნეშიც, ადამიანები მისდევენ ბედნიერების ძველ ფორმულას - ”თუ შენ იშრომებ, უფრო მეტ წარმატებას მიაღწევ და თუ წარმატებული გახდი, შენ ბედნიერი იქნები”. მაგრამ, როგორც ადამიანის ტვინის სფეროში თანამედროვე მეცნიერული კველევები ადასტურებენ, ეს ფორმულა არასწორია და პირიქით მუშაობს - წარმატება არ არის ბედნიერების მთავარი გასაღები, პირიითმ ბედნიერებაა მთავარი წყარო წარმატების. თუ ადამიანი შეძლებს საკუთარი ტვინის პოზიტიურად მართვას, მისი წარმატების დონე აიწევს, მისი შრომა იქნება უფრო პროდუქტიული, სასიამოვნო და აზრიანი.

ასე რომ ფორმულის შეტრიალებით, ჩვენ დრამატულად გავზრდით ჩვენი ტვინის პოტენციის კაპიტალიზაციას, აღარაფერი რომ არ ვთქვათ იმაზე, რომ ვიქნებით უფრო ბედნიერი აქვე, ამ წუთას, აწმყოში.

მთლიანი ეროვნული ბედნიერების კონცეფცია განსაკუთრებულად პოპულარული გახდა ბრიტანეთში პრემიერ მინისტრ დევიდ კამერონის მთავრობის პირობებში. 2006 წლიდან გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია ბედნიერების მსოფლიო რუკასაც აწარმოებს. ასე რომ, უნდა გვახსოვდეს, ჩვენი პირადი ბედნიერება ზრდის ჩვენი ქვეყნის მთლიანი ეროვნული ბედნიერების ინდექსს. პროგრესის შეფასება ქვეყანაში, ხალხის მთლიანი ეროვნული ბედნიერების მიხედვით სულ უფრო საინტერესო ხდება მეცნერებისათვის. ეს არის საზომი, რომლისთვისაც მატერიალურ წარმატებასთან ერთად, აუცილებელია ხალხის სულიერი კეთილდღეობა. მატერიალური პროგრესი კარგია, ფული კარგია, მაგრამ არა ბუნების, კულტურისა და ზოგადი ცხოვრების ხარისხის ხარჯზე, არამედ მასთან ჰარმონიით.

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, გაერო 2006 წლიდან ქმნის მსოფლიო ბედნიერების რუკას და მასთან არსებული მსოფლიო ღირებულებების გამოკითხვით შეადგინეს 10 ყველაზე ბედნიერი და 10 ყველაზე უბედური ადგილი დედამიწაზე.

ბედნიერი სახელმწიფოების სია:

1.კოსტა-რიკა, 2.დანია, 3.ისლანდია, 4.შვეიცარია, 5.ფინეთი, 6.მექსიკა, 7.ნორვეგია, 8.კანადა, 9.პანამა, 10.შვედეთი . . . 20.აშშ

უბედური  სახელმწიფოების სია:

1.ზიმბაბვე, 2.სომხეთი, 3.მოლდოვა, 4.ბელორუსი, 5.უკრაინა, 6.ალბანეთი, 7.ერაყი, 8.ბულგარეთი, 9.საქართველო, 10.რუსეთი.

ჩვენ ყურადღებით უნდა დავაკვირდეთ იმ ერების ნაბიჯებს, რომლებიც ბედნიერ სახელმწიფოებში ცხორობენ და მათი გამოცდილება ჩვენც უნდა გავითვალისწინოთ. ამასთან, ყველამ უნდა დავუსვათ ჩვენს თავს შეკითხვა:

ვარ მე ბედნიერი, რა უნდა შევცვალო ჩემს ცხოვრებაში, რათა დავიბრუნო ბედნიერება?

მეცნიერება იკვლევს არა მხოლოდ ბედნიერების ბუნების განმარტებას, არამედ იგი ეძებს პიროვნული ბედნიერების გაუმჯობესების გზებს. ყველაფერი, რასაც ჩვენ ვაკეთებთ, საბოლოოდ მაინც ბედნიერებისკენ არის მიმართული. ჩვენ არ გვსურს სიმდიდრე, წარმატება, პრესტიჟი თავისთავად. ჩვენ გვინდა ყველაფერი ეს, რადგან ვფიქრობთ, რომ ეს ყოველივე ბედნიერებას მოგვიტანს. ბედნიერებას კი ვესწრაფვით არა იმიტომ, რომ ის შეგვძენს კიდევ სხვას რაიმეს, არამედ ჩვენ ვესწარაფვით ბედნიერებას როგორც საბოლოო მიზანს და ბედნიერება გვსურს თავად ბედნიერებისათვის.

ბედნიერება არის განცდა სიხალისის, კმაყოფილების, შეგძნების, რომ ცხოვრება კარგად მიდის, მას აქვს აზრი და მნიშვნელობა. მაგრამ უმრავლესობა ჩვენთაგანს არ გვჭირდება ბედნიერების დეფინიცია, რადგან ინსტიქტურად ვგრძნობთ ვართ თუ არა ბედნიერი.

ზოგ ადამიანს ჰგონია, რომ ბედნიერება ნიშნავს კარგ ხასიათზე ყოფნას და სიხალისის ემოციას. ხასიათზე ყოფნა არის ბიოქიმიური კონდიცია და ემოცია არის გარდამავალი გრძნობა. ბედნიერება კი ძირითადად ცხორების წესია, ზოგადი განწყობაა, რომელიც ეფუძნება ოპტიმიზმს, გამბედაობას, სიყვარულს და თვითრეალიზაციას.

ზოგიერთი მეცნიერი ამტკიცებს, რომ 50% ადამიანის ბედნიერებისა გამოწვეულია მისი გენეტიკით, 10% ცხოვრებისეული გარემოებებით არის განპირობებული და 40% გამოწვეულია იმით, თუ რას ვფიქრობთ და რა ქმედებებს ვახორციელებთ ყოველდღიურად. ე.ი. ჩვენზე ბოლომდე დამოკიდებული მხოლოდ 40%-ია - მაქსიმალურად უნდა შევეცადოთ ჩვენზე დამოკიდებული 40%-ის ბოლომდე გამოყენებას!

ყოველი ჩვენგანი იბადება ბედნიერების წინასწარგანსზღვრული ე.წ. ქულით, ზოგი - დაბლით, ზოგი კი - მაღალით. მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ადამიანს არ ძალუძს საკუთარი ბედნიერების დონის გაზრდა. ჩვენ შეგვიძლია 40%-ი სფარგლებში ჩვენი ბედნიერების დონე გავზარდოთ.

ბედნიერი ადამიანები საქმეს აკეთებენ, ისინი ესწრაფვიან ახალი მიღწევებისაკენ, აკონტროელებენ საკუთარ აზრებსა და გრძნობებს, ოპტიმისტები არიან და სწამთ, რომ მომავალში კიდევ უფრო ბედნიერები იქნებიან. მათაც აქვთ ყოველდღიური პრობლემები, სტრესი, ტრაგედია, ტკივილი - ისინი სხვა ადამიანებისაგნ ამაში არაფრით გამოირჩევნიან. მაგრამ მათ აქვთ უნარი გასაჭირის ატანის, კვლავ ფეხზე დადგომის, სიტუაციის შემობრუნების, არ დანებების, გულის არ გატეხვის.

ცნობილია, რომ ადამიანები ილტვიან ბედნიერებისაკენ, რადგან ის ძალიან სასიამოვნოა - ბედნიერი ადამიანი თავს კარგად გრძნობს. მაგრამ მეცნიერული კვლევები ადასტურებენ, რომ ბედნიერება მხოლოდ ეს არ არის, ბედნიერი ადამიანი უკეთესად ფუნქციონირებს, უფრო კონტაქტურია, უკეთესი მოქალაქეა. ქვეყნისა და საზოგადოების საქმიანობაში უფრო აქტიური და უანგაროა, უფრო ჯამრთელია, უფრო ქველმოქმედია, სხვებსაც უფრო მოსწონთ და უკეთესი ლიდერია. ბედნიერი ადამიანი მეტი კრეატულობით და გამომგონებლობით გამოირჩევა, საკუთარ საქმიანობაში უფრო პროდუქტიულია, ჰყავს მეგობრებისა და მხარდამჭერების დიდი წრე, მაღალანაზღაურებადნი არიან, უკეთესი იმუნური სისტემა აქვთ, დაბალია ავადმყოფობა, კიბოსა და გულსისძარღვთა დავადებების შემთხვევებები, ბედნიერი ადაიანები ადვილად ძლევენ გასაჭირს და უფრო დიდხანსაც ცოცხლობენ.

თუ გადავხედავთ არც თუ ბედნიერ ხალხს, ისინი ხშირად გაბრაზებულნი და გაღიზიანებულნი ჩანან, დეპრესირებისკენ ადვილად იხრებიან, როგორც წესი ნორმალურად ვერ ფუნქციონირებენ და ჯგუფურ გარემოში გუნდის გამხლეჩნი არიან, ცხოვრობენ იზოლირებულად, ენერგია არ აქვთ, თითქოს არაფერი სურთ, ყველაფერი ეზარებათ, არაფერი არ ახარებთ.

ბედნიერება არა მარტო ინდივიდებს ახალისებთ, არამედ ამდიდრებს ოჯახებს, ორგანიზაციებს, მთლიანად საზოგადოებასაც და ქვეყანასაც. ბედნიერება განაპირობებს მაღალ შემოსავალს, შრომის მაღალ შედეგს, მაღალ პროდუქტიულობას და ხარისხს, გაზრდილ საზოგადოებრივ დაფასებას და სხვა მრავალ სიკეთეს.

ჩვენი ეკონომიკური და სახელმწიფო პოლიტიკის მთავარი აზრი უნდა იყოს საქართველოს მოქალაქის გაბრწყინება! როგორც ეკონომისტი და სახელმწიფო პოლიტიკის სპეციალისტი, დაინტერესებული ვარ და თვალს ვადევნებ ამ თანამედროვე მეცნიერული კვლევებს, რომელიც პიროვნების და ერის ბედნიერების ასპქტების შესწავლის მიმართულებებით იწარმოება.

ეკონომიკა, პოლიტიკა, საგარეო ურთიერთობები უნდა ემსახურებოდეს საერთო წარმატებების მიღწევას და რადგან ასეთი პოლიტიკის მიმდევარი და წარმომადგენელი გახლავართ, ამიტომ ვსწავლობ ამ საკითხებს ესოდენ ღრმად, ამიტომ მაინტერესებს ყველაზე მეტად, თუ რა არის ის იდეალური ეკონომიკური და სახელმწიფო პოლიტიკა, რომელიც საზოგადოებისა და მისი წევრების ბედნიერების ზრდას უწყობს ხელს. ესაა ჩემი პროფესიული ინტერესის ყველაზე მთავარი საკითხი.

იქნებ ბედნიერება არის ურთიერთობებში? იქნებ უკეთეს შრომის პირობებში? უფრო მაღალანაზღურებად სამსახურში? უფრო დიდი სახლში? უფრო მოსიყვარულე ოჯახში? ან ახლადმოვლენილ შვილში? ახალგაზრდულ გარეგნობაში? ავადმყოფობისაგან განკურნებაში? წონის დაკლებაში? შვილის წარმატებებში? იქნებ ბედნიერება იმის ზუსტ ცოდნაშია, თუ რისი გაკეთება გსურს ცხორებაში? იქნებ მზრუნველი მშობელების არსებობაში, სიყვარულში ან იქნებ ბევრ ფულში?

ბევრია იმის მაგალითი, რომ ადამიანები, რომლებიც მთელი თავისი ცხოვრება ბედნიერების ძებნაში არიან, ვერ პოულობენ მას, რადგან ბედნიერება არსად არ დევს რომ იპოვნო, ბედნიერება თავად უნდა შექმნა. ყველა ქვეყანაში, როდესაც ადამიანებს ეკითხებიან, თუ რა უნდათ ყველაზე მეტად ცხორებაში, პასუხად იღებენ ბედნიერების სურვილს.

ჭეშმარიტი ბედნიერება მოიცავს ღირებული მიზნების განხორციელებისკენ  სწრაფვას.
მიზნების გარეშე, ოცნებების გარეშე, რისკის გარეშე, მხოლოდ ტრივიალური ცხოვრების მიღწევაა შესაძლებელი.

ზოგს ჰგონია, რომ ფულს შეუძლია დიდი ბედნიერების მოტანა ხანგრძლივი ვადით. სინამდვილეში ფულს მოაქვს პატარა ბედნიერება და ისიც  დროებით, მცირე ხნით. რასაკვირველია სიმდიდრეს აქვს თავისი მიმზიდველობა და კომფორტი, მაგრამ ადამიანი მას მალე ეჩვევა და მას აღარ მოაქვს შესამჩნევი ბედნიერება, ფულს არ შეუძლია ბედნიერების ყიდვა. ლატარეაში დიდი ფულის მომგებ ხალხს, კვლევების მიხედვით, ხშირად დიდი სევდა შეიპყრობთ ხოლმე. სამწუხარო რეალობაა, რომ ხშირად ფულისათვის ადანიაბები ჩადიან დანაშაულს, უარყოფენ საკუთარ ოჯახებს, ჰყიდიან და ღალატობენ საკუთარ მეგობრებს.

ეკონომისტები ხშირად ადარებენ მდიდარ და ღარიბ ქვეყნებს - რომელი უფრო ბედნიერია. მონაცემები იმაზე მეტყველებს, რომ მდიდარი ქვეყნები, როგორც წესი უფრო ბედნიერია, მაგრამ ბევრით არა! როდესაც ქვეყნები არიან სიღატაკის ზღვარს ქვევით, გავრცელებულია დაავადებები და ადამიანები შიმშილით იღუპებიან - მაშინ ფული ყიდულობს ბედნიერებას. მაგრამ როგორც კი ქვეყანა მიაღწევს განვითარების გარკვეულ დონეს, უფრო მეტი ფული ვეღარ ყიდულობს დამატებით ბედნიერებას, ბედნიერების ნიშნული ზემოთ აღარ მიდის. მაგალითისათვის, ფრანგები სამჯერ უფრო მდიდრები არიან ვიდრე მექსიკელები, ორივე ქვეყანა მინიმალური განვითარების ნიშნულზე მაღლაა და ამავე დროს, საშუალოდ, მექსიკელი ორჯერ უფრო ბედნიერია, ვიდრე ფრანგი. რატომაა ასე? პასუხის მისაღებად ჩვენ უნდა ჩავწვდეთ მექსიკურ კულტურას, ტრადიციებს და ფრანგულ კულტურასა და ტრადიციებს.

დამატებითი ფული კარგია, სანამ გადააჭარბებ სიღარიბის მინიმალურ ზღვარს, ხოლო შემდეგ, ის არცთუ  ისე ბევრს ნიშნავს გრძელვადიანად. გულუხვი და ფილნტროპი ადამიანები დაახლოებით 2-ჯერ უფრო ბედნიერები არიან, ვიდრე ძუნწი ადამიანები. ფულის გაცემა ის ერთადერთი შემთხვევაა, როდესაც შესაძლებელი ბედნიერების ყიდვა.

ეკონომისტებისათვის ასევე სინტერესოა მოსახლეობის ბედნიერების განცდის ანალიზი დროის გარკვეულ შუალედში. მაგალითად, 1972 წელს დაახლოებით 31%-მა  ამერიკელმა თქვა, რომ ისინი არიან სრულიად ბედნიერნი. 2004 წლისათვის მათი შემოსავალი საშუალოდ 50%-ით გაიზარდა, მაგრამ აქაც, ისევ 31%-მა თქვა, რომ ისინი იყვნენ სრულიად ბედნიერნი - ბედიერების დონე არ შეცვლილა.

როდესაც ადამიანები სიღარიბიდან საშუალო ფენაში გადადიან, მათი ბედნიერების ნიშნული ცოტათი მატულობს, მაგრამ შემდეგ ბედნიერება აღარ იზრდება. ადამიანები ფიქრობენ, რომ ისინი უნდა გახდნენ უფრო ბედნიერნი შემოსავლის მომატებით, მაგრამ ეს ასე არ ხდება. საინტერესო პარადოქსია, რატომ ხდება, რომ სიმდიდრის ზრდასთან ერთად ადამიანის ბედიერება არ იზრდება? ეს არის ფენომენი, რომელსაც ეკონომისტები უწოდებენ ”ჰედონისტურ ბორბალს” - შენ ამ ბორბალზე დგახარ და მიუხედავად იმისა, თუ რა ხდება, შენ რჩები ერთი და იგივე ადგილზე.

როდესაც ადამიანები ცოტათი მდიდრდებიან, ისინი ბედნიერნი არიან დაახლოებით 6 თვემდე და შემდეგ ისევ უბრნდებიან ბედნიერების თავდაპირველ ნიშნულს. თუ ეს ასეა, მაშინ რატომ ვცდილობთ ჩვენ ყველანი უფრო მეტი შემოსავლის შექმნას? რატომ ვრჩებით ამ ჰედონისტურ ბორბალზე? ამ კითხვებს დასავლეთის ეკონომისტები შემდეგ ახსნას უძებნიან.

დასავლეთის ქვეყნებში, მამაკაცის ყველაზე ნაკლებად ბედნიერი ასაკი არის 44 წელი - ე.წ. შუა ასაკის კრიზისი. ეკონომისტებს შუა ასაკის კრიზისის უკეთესი ახსნა აქვთ - კრიზისი ეკონომიკურია დ არა ჰორმონული.

ჩვენ ყველანი ვცდილობთ ცხორებაში რაღაც ღირებულება შევქმნათ, და როგორც წესი,  ყველაზე ადვილ საზომ ერთეულს, ფულს გამოვიყენებთ ხოლმე. ღირებულების შექმნა არის ღვთაებრივი კონცეფცია და მისი შეფასება ძნელია ამქვეყნიური საზომით.

ხშირად 44 წლის მამაკაცი საკუთარ თავს უბრაზდება, რომ ის არ მიჰიყვება საკუთარ გატაცებას, საკუთარ გულისცემას და არ ემსახურება საყვარელ საქმეს. მას აღარ უნდა კომპანიის პრეზიდენტობა, აღარ სურს იურისტობა და ადვოკატობა, ეკონომისტომა, ექიმობა და ა.შ.  მას სურს იყოს ლექტორი, რადიოწამყვანი, განმანათლებელი, დურგალი ან მოქანდაკე . . . მაგრამ, ცვლილებებს ვერ ახდენს, ხელ-ფეხი შეკრული აქვს, შვილები სკოლაში დადიან, კერძო უნივერსიტეტში დიდი გადასახადია, სახლი იპოთეკით არის დატვირთული, აღებული აქვს კრედიტები და ა.შ. არასაკმარისი ფულის გამო ეწყება კრიზისი. ხალხი, რომელებიც ზომავენ საკუთარ ღირებულებას ფულით, ყოველთვის დეპრესიაში და განცდებში ვარდებიან, ეს ემპირიული ფაქტია.

მაგრამ თუ ფული არ არის მნიშვნელოვანი საზომი, მაშ რაღაა მნიშვნელოვანი? 

ზოგადად, სამი ფაქტორია განმსზღვრელი ადამიანის ბედიერებისთვის:
  1. საზრისი, ანუ მნიშვნელობის ქონა
  2. პროცესებზე კონტროლი
  3. დამსახურებული, გამომუშავებული წარმატება

საზრისი არის კონცენტრირება იმაზე, თუ რისთვის არსებობ, რა არის შენი არსებობის აზრი. იგი მოიცავს ოთხ მიმართულებასრწმენა, ოჯახი, თემი, პროფესიული საქმიანობა.

ადამიანები,  რომლებიც რეგულარულად მისდევენ თავიანთ რელიგიურ რწმენას, ორჯერ უფრო ბედნიერები არიან მათზე, ვინც რელიგიას არ მისდევს. ეს ემპირიული მონაცემებით არის დადასტურებული და ამ შემთხვევაში რომელ რელიგიას მისდევ არ აქვს მნიშვნელობა.

ოჯახი არის წყარო ასევე დიდი ბედნიერების, განსაკუთრებით კი ქორწინებაში ყოფნა. ბედნიერებაში მყოფი ადამიანების ნახევარზე მეტს აქვს ოჯახი და იმყოფება ქორწინებაში. ყველაზე ბედნიერ ხალხს ჰყავს შვილები, თუმცა შვილები თავისთავად არ ხდის ადამიანს ბედნიერს, შვილები აძლევს საზრისს მათ სიციცხლეს გრძელვადიანად. ბედნიერების ხარისხი განსკუთრებით მაღალია დაქორწინებულ მამაკაცებში. დაუქორწინებელი ქალი უფრო ბედნიერიამ ვიდრე დაუქორწინებელი მამაკაცი. დაქორწინებული კაცი უფრო ბედნიერია, ვიდრე გათხოვილი ქალი. დაქვრივებული ქალი გაცილებით უფრო ბედნიერია, ვიდრე დაქვრივებული მამაკაცი. განქორწინებული მამაკაცი უფრო ბედნიერია, ვიდრე განქორწინებული ქალი.

ბედნიერების მეორე ფაქტორია პროცესებზე კონტროლი. ადამიანები, რომლებიც თვლიან, რომ მათ აქვთ კონტროლი საკუთარ ცხოვრებაზე, ბედნიერები არიან. პროცესებზე კონტროლს ადამიანი ახორციელებს ძირითადად მისი ცხოვრების სამ სფეროში: ეკონომიკა, პოლიტიკა და სოციალური სფერო. ამისათვის მას სჭირდება ეკონომიკური, პოლიტიკური და სოციალური თავისუფლება. ეკონომიკური და პოლიტიკური თავისუფლება ადამიანებს ბედნიერს ხდის - ეს ემპირიული ფაქტია. რაც შეეხება სოციალურ თავისუფლებას, ეს უფრო რთული საქმეა. ადამიანებს უნდა ჰქონდეთ შესაძლებლობა საკუთრი შეხედულებების მიხედვით სოციალური აქტივობის, მაგრამ მხოლოდ ის საზოგადოებები არინ ბედნიერი, სადაც ეს აქტივობები ბალანსდება სოციალური პასუხისმგებლობით, ტრადიციით და სადაც უზნეო საქციელი ისჯება არა კანონით, არამედ საზოგდოებრივი დაგმობით.

მესამე ფაქტორი ბედნიერებისა არის საკუთარი დამსახურებით მოპოვებული წარმატება. ადამიანები ნამდვილ ბედნიერებას განიცდიან არა მაშინ, როდესაც საკუთარ მეზობლებზე მეტ შემოსავალს იღებენ, არამედ მაშინ, როდესაც ისინი საკუთრივ ქმნიან და იმსახურებენ წარმატებას.

ნებისმიერი მთავრობა ახერხებს შექმნილი სიმდიდრის გადანაწილებას, ეს ადვილია. მაგრამ, როგორც წესი, მთავრობები არ არიან კომპეტენტურნი გამომუშავებული და დამსახურებული წარმატების განაწილება-გავრცელებაში. მთავრობის აუცილებელი ფუნქციაა შექმნილი სიმდიდრის გარკვეული გადანაწილება და დაუცველი ფენების დახმარება, მაგრამ როდესაც მთავრობა ეკონომიკაში შექმნილ სიმდიდრეს გადაანაწილებს საზოგადოებაში იგი ვერ ანაწილებს ამით ბედნიერებას. სახელმწიფო პოლიტიკის სტრატეგია უნდა იყოს რაც შეიძლება მეტი დამსახურებული და გამომუშავებული წარმატების შემთხვევების მომრავლება. ეს კი ნიშნავს ხელისშეწყობას უფრო მეტი ანტერპრენიორიზმისათვის, კერძო ინიციატივისთვის, უკეთესი განათლებისთვის, ეფექტური ჯანდაცვისთვის და ა.შ.

რომელი სისტემა უწყობს ხელს ყველაზე მეტად დამსახურებული წარმატების გამომუშავებას? რაღა თქმა უნდა თავისუფალი მეწარმეობის (Free enterprise) სისტემა, სადაც შრომის ბაზარი აწყვილებს ადამიანის ექსპერტიზასა და ჩვევებს მათსავე გატაცებასთან, სადაც ადამიანებს აქვთ მაღალი სოციალური მობილურობის პირობები, სადაც ადამიანებს არ ექმნებათ დამატებითი ბარიერები თავიანთი სოციალური კლასის მიკუთვნებადობის გამო. ესაა სისტემა, რომელიც ახალისებს პიროვნულ დამსახურებას, სჯის სიზარმაცეს, უცოდინრობას, კორუფციას. ეს არის სისტემა მერიტოკრატიისა, რომელიც იწვევს უფრო მეტ წარმატებას და განაპირობებს ბედნიერების მომატებას. ამიტომ, თუ ჩვენ გვინდა ეფექტური და კომპეტენტური სახელმწიფო პოლიტიკა, ჯანმრთელი საზოგადოებრივი კულტურა, უნდა მოვახდინოთ კონცენტრირება იმ ინსტიტუციებზე, რომლებიც აძლიერებენ ბედნიერების სამ ძირითად ფაქტორს - საზრისს, პიროვნების მიერ პროცესებზე კონტროლს და დამსახურებულ წარმატებას.

ამ ყველაფერის კულტივირებისათვის არსებობს ორი ძირითადი გზა: თვითაქტუალიზაცია და მსახურება.

მიუძღვენი თავი თვითაქტუალიზაციას (სწავლას) და სხვებისა და რაიმე მიზნის მსახურებას. ესწრაფე შენი შთაგონების, ჩვევების, ცოდნის, ოცნებების გაღრმავებას და იღვაწე შენი მოყვასის სიკეთისათვის. ეს არის ძირითადი გზა ბედნიერებისაკენ და ზნეობრივი საზოგადოებისაკენ.

ზოგჯერ ჩვენ ვუყურებთ თავისუფალ კაპიტალიზმს, როგორც ცარიელს, მატერიალისტურსა და ხარბს და რა თქმა უნდა, როდესაც კაპიტალიზმი მიმართულია მხოლოდ მატერიალისტური მიზნებისაკენ, მას არ მივყავართ ბედნიერებისაკენ, მას მივყავართ ზნეობრივი სიცარიელისაკენ. მაგრამ კაპიტალიზი არის ბრწყინვალე საშუალება ჩვენი ორმაგი მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად - როგორც თვითაქტუალიზაციის, ასევე სხვებისადმი მსახურების. როდესაც შენ ჩართული ხარ ანტერპრენიორიზმში და თავისუფალ კაპიტალიზმში არა მხოლოდ ფულისათვის, არამედ უპირველესად, საკუთარი თვითგამოხატვისათვის, თვითრეალიზებისათვის და სხვების მსახურებისათვის (სამუშო ადგილებისა  და განვითარების შესაძლებლობების შექმნა), მაშინ თავისუფალი მეწარმეობის ეს სისტემა არის სიკეთისა და ბედნიერების მომრავლების ჭეშმარიტი საშუალება.

როდესაც ადამიანები არიან მოტივირებულნი საკუთარი, ეგოისტური სიმდიდრის შექმნით, მაშინ ისინი საბოლოოდ სიცარიელეს აღწევენ. ხოლო მაშინ, როდესაც ისინი არიან მოტივირებულნი თვითაქტუალიზაციით, თვითრეალიზაციით და სხვებისადმი მსახურების სურვილით, ისინი აღწევენ ბედნიერებასა და საზრისს საკუთარ ცხოვრებაში.

მე მინდა, რომ ჩვენმა შვილებმა ისარგებლონ იმავე საზრისით, რითიც ჩვენ ვსარგებლობთ ჩვენს რწმენაში, ოჯახში, თემში, ჩვენს პროფესიულ საქმიანობაში. მე მინდა, რომ ისინი ახერხებდნენ პროცესებზე კონტროლს, რათა მიიღონ სწორი გადაწყვეტილებები და იცხოვრონ ისეთ სისტემაში, რომელიც ეკონომიკურად, პოლიტიკურად და სოციალურად თავისუფალია, მაგრამ, ამავე დროს, დაბალანსებული საზოგადოების ზნეობრივი ღირებულებების მოთხოვნებით, რათა არ დაუშვან ისეთი ქმედება, რაც ზნეობრიობის ფარგლებში არ ჯდება.

მე მინდა მათთვის სისტემა დამსახურებული წარმატებისა, სისტემა სახელწოდებით მერიტოკრატია.

ეს ყველაფერი მე მაძლევს შვილის აღზრდის ხელოვნების ძირითად მიმართულებებს, ასევე საზოგადოებრივი ცხოვრებისა და სახელმწიფო პოლიტიკის ორიენტირებს. ეს ის პოლიტიკაა, რომელიც ჩემს ქვეყანას საზრისისა და ბედნიერების გზაზე დააყენებს,  შეამცირებს სევდას და მოამრავლებს ბედნიერებას.

Saturday, December 10, 2011

ევროპა - კრიზისი

დღევანდელ მსოფლიოში ბრძოლის შედეგი წყდება ეკონომიკის საომარ ველზე და არა სამხედრო შეჯახებების თეატრში. 21-ე საუკუნე იმ ერების იქნება, რომელთაც ეცოდინებათ თუ როგორ წარმართონ ეკონომიკური ბრძოლები. ამიტომ, თანამედროვე ერებს ესაჭიროებათ არა იმდენად სამხედრო გენერლები, არამედ უფრო მეტად ეკონომიკის გენერლები და მხედართმთავრები.


ჩვენ დღეს ვსაუბრობთ ეკონომიკურ და ფინანსურ კრიზისზე, ევროზონის საკრედიტო კრიზისზე, ეკონომიკურ რეცესიაზე ანუ ეკონომიკის განვითარების ზრდის ტემპის დაცემაზე და ეკონომიკის შემცირებაზე.

ეკონომიკური რეცესიები ქარიშხლებს წააგავს, ქარიშხლებივით სხვადასხვა შკალიანია და ჩვეულებრივიდან კატასტროფულამდე მერყეობენ თავისი ამპლიტუდით. 

ჩვეულებრივი ეკონომიკური რეცესია არის ბიზნესის განვითარების ციკლის ნაწილი და მას ადგილი აქვს მაშინ, როდესაც ბიზნეს-ორგანიზაციის, წარმოების ინვენტორი (უხეშად რომ ვთქვათ საწყობში არსებული ნაშთი)  ამ პროდუქტზე არსებულ მოთხოვნაზე გაცილებით დიდია, ანუ, როდესაც მიწოდება აჭარბებს მოთხოვნას. ასეთ დროს კომპანიები კვეცენ წარმოებასა და მიწოდებას იქამდე, სანამ ზედმეტი ინვენტორი არ დაიცლება და გაიყიდება. ე.წ. მე-5 კატეგორიის ქარიშხალი, ურაგანი კი ისეთი რეცესიაა, როდესაც არა ნაშთია მეტი მოთხოვნაზე, არამედ როდესაც თავად მოთხოვნის კოლაფსი ხდება, როცა მომხმარებლები აღარ ხარჯავენ ფულს და როდესაც ბიზნეს-ორგანიზაციები წყვეტენ ინვესტირებას.

თუ ჩვენს წინაშეა ინვენტორის სიჭარბით გამოწვეული რეცესია, მაშინ ოპტიმალური პასუხი ასეთ რეცესიაზე უნდა იყოს აქტიური, მოკლევადიანი მაგრამ ეფექტური პროგრამებით გადასახადის შემცირება, საკრედიტო ნიხრის შემცირება, მონეტარული პოლიტიკის გაფართოება და ეკონომიკა კვლავაც შემობრუნდება. მაგრამ ურაგანი სულ სხვა შემთხვევაა, როდესაც მთავრობა უპასუხისმგებლოდ ხარჯავს და დეფიციტს ზრდის, მან უნდა ისესხოს, რათა დააბალანსოს ბიუჯეტი, რაც იწვევს სახსრების კერძო ინვესტიციებისაგან მოწყვეტას და კერძო ეკონომიკის შესუსტებას.

გლობალური რეცესიისა და ეკონომიკური კრიზისის ასახსნელად მოკლედ განვმარტოთ, რომ უკანასკნელ წლებში, საყოველთაო კეთილდღეობის ხანაში, როდესაც განვითარებადი დიდი ქვეყნების ეკონომიკა სწრაფად განვითარდა, ამან გამოიწვია ამერიკაში კაპიტალის მასობრივი შემოდინება უკეთესი ბიზნეს გარემოსა და უხიფათო საინვესტიციო გარემოს გამო. ფული მიედინებოდა ამერიკუოლ დიდ ბანკებში და ასევე სამშენებლო ინდუსტრიაში. ამან გაადვილა კრედიტის აღება როგორც ინდივიდუალური  პირებისათვის, ასევე კერძო ბიზნესებისათვის. გაადვილდა სამომხმარებლო კრედიტების მიღება მანქანებზე, სახლებზე და სხვა ნივთებზე. ხშირ შემთხვევაში კრედიტის ამღებნი პირველად ყიდულობდნენ მანქანას ან სახლს. ანტერპრენიორებისათვის გაადვილდა საქმის დაწყება და დამატებითი სამუშო ადგილების შექმნა.

სამწუხაროდ, იოლმა კრედიტმა და მცდარმა შეხედულებამ იმაზე, რომ საცხოვრებელ სახლებზე ფასები მომავალში მხოლოდ გაიზრდებოდა, განაპირობა გაუმართლებელი ეკონომიკური დაგაწყვეტილებანი. ბანკები კრედიტებს გასცემდნენ სრულფასოვანი კვლევების ჩატარების გარეშე. ბევრმა ისეთი დიდი სესხი აიღო, რომლის გადახდის არავითარი საშუალება არ ჰქონდა და იყო მხოლოდ იმის იმედად, რომ ამ სესხით იგი სახლს იყიდდა, რომლის ფასიც სწრაფად გაიზრდებოდა და ვალსაც თანხის ნამატიდან გადაიხდიდა. სახლებზე ფასების ირგვლივ არსებული ოპტიმიზმი სამშენებლო ინდუსტრიაში ინვესტიციებს ზრდიდა და სახლების რაოდენობაც იზრდებოდა. შეიქმნა დიდი ბუშტი - მოწოდებამ გადააჭარბა მოთხოვნას, ეს ბუშტი უცებ გასკდა და დაიწყო პანიკა. სახლის მფლობელები უფრო დიდი სესხის გასტუმრების წინაშე აღმოჩდნენ, ვიდრე მათი სახლის ღირებულება იყო. არასათანადო საფინანსო რეგულირებამ განაპირობა ამ ბუშტის გაზრდა და ეკონომიკის ხელოვნური ზრდა ზედმეტად იოლი კრედიტის მიწოდებით.  სახლებისა და საფინანსო გარიგებების ბუშტის გახეთქვამ გამოიწვია დომინოს ეფექტი დანარჩენ ეკონომიკაზე და ფინანსური კრიზისი ეკონომიკურ კრიზისში გადაიზარდა. 


ევრო - ბერძნული ეპსილონის სიმბოლო მიმიქცევაში1999 წლიდანაა და ძირითადი იდეა გახლდათ შემცირებულიყო საერთაშორისო ვაჭრობის ხარჯი, ეკონომიკის რყევების არიდება, ტურიზმის განვითარება.

რა მოხდა?!

უმრავლესმა მთავრობებმა ყოველწლიურად დეფიციტური ბიუჯეტის შემოტანა დაიწყეს - ხარჯავდნენ მეტს, ვიდრე მათი შემოსავალი იყო. ვალი ეროვნულ შემოსავალთან ფარდობაში გაიზარდა. კრედიტორებს კი მყარი რწმენა უნდა ჰქონდეთ იმისა, რომ ქვეყანა ამ კრედიტებს დააბრუნებს, სხვა შემთხვევაში საპროცენტო ანარიცხები გაიზრდება და კრედიტი ძვირდება.

საბერძნეთის, ირლანდიის, პორტუგალიის ბონდებზე ანუ ვალზე პროცენტი აიწია 4%-დან 18%-მდე. გერმანიის ვალზე კი პროცენტი პირიქით, დაიწია. საბერძნეთის ვალმა მიაღწია 340 მილიარდს, ერთ სულ მოსახლეზე 31 000 ევრო, და ეს მაშინ, როდესაც საშუალო ხელფასი 26 000 ევროა. თუ საბერძნეთი ამ ვალს ვერ გადაიხდის, მაშინ საფრანგეთი და მისი ბანკები კარგავენ 57 მილიარდს, გერმანია - 34 მილიარდს, დიდი ბრიტანეთი - 5 მილიარდს, ამერიკა - 8 მილიარდს, იტალია - 4 მილიარდს.

სარკოზის განცხადებით ევროპა ასეთი რისკისა და საშიშროების წინაშე არასოდეს მდგარა. ევროკავშირის ლიდერები ემზადებიან ბრიუსელის სამიტისათვის, სადაც ისინი ეცდებიან ევროზონის საკრედიტო კრიზისის გადაჭრას. განიხილავენ როგორ განხორციელდეს საბიუჯეტო დისციპლინის აღსრულება ავტომატური საჯარიმო სანქციებით. განიხილება იმ სახელმწიფოების დაჯარიმება, ვინც ბიუჯეტის დეფიციტს გაზრდის.

გერმანია და საფრანგეთი მოითხოვენ ევროკავშირის ახალ შეთანხმება-ხელშეკრულებას, სადაც მათ შორის ინტეგრაცია კიდევ უფრო გაიზრდება და ახალი ფისკალური ნორმები მკაფიოდ იქნება გაწერილი.

ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა საპროცენტო განაკვეთი 1%-მდე ჩამოიყვანა. გერმანულ-ფრანგული გეგმა ითვალისწინებს შემდეგ შესწორებებს: 1) ევროპულ კომისია მიენიჭოს უფლება, დააჯარიმოს ის წევრი სახელმწიფოები, რომლებიც გადააჭარბებენ დაშვებულ ბიუჯეტის დეფიციტის ნორმას; 2) ევროზონის ყველა 17-ვე წევრმა შეიტანოს საკუთარ ეროვნულ კანონმდებლობაში ცვლილება და მოითხოვოს დაბალანსებული ბიუჯეტი; 3) ევროზონის ყველა სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს ერთიანი კორპორაციული და საფინანსო სექტორის საგადასახადო სისტემა, რათა აღარ დარცეს განსხვავება მათ შორის გადასახადებში. მოკლედ, ისინი მოითხოვენ უფრო ღრმა ინტეგრაციას.

ამერიკის სახელმწიფო ვალის კრიზისი შეიძლება უფრო დიდი კრიზისში გადაიზარდოს. უკვე 15 ტრილიონ დოლარს გადააჭარბა 99% მათი წლიური ეროვნული შემოსავლის. შეიქმნა ორივე პარტიის წევრებისაგან დაკომპლექტებული 12 კაციანი სუპერკომიტეტი, რათა შეემცირებინათ ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილი 1,2 ტრილიონი დოლარით შემდეგი 10 წლის მანძილზე. ჯერ-ჯერობით ისინი ვერ თანხმდებიან და თუ ვერ შედგა შეთანხმება, მაშინ 2013 წელს ჩაირთვება ავტომატური შემცირების მექანიზმი და ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილი ავტომატურად შემცირდება.

ევრო, როგორც ერთიანი ვალუტა შემოღებული იქნა 2002 წელს. ევროკავშირი გახდა ყველაზე დიდი სავაჭრო ზონა და სულ მალე ევრო დოლარის ძლიერი მეტოქე გახდა. მაგრამ პირველი დეკადის ბოლოს მაიური ბიუჯეტის დეფიციტმა მთელი რიგი პერიფერიულ ქვეყნებში ევროზონის სიმყარე კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა და შექმნა ევროზონის სახელმწიფო ვალის კრიზისი.

ამ კრიზისმა გამოკვეთა ევროკავშირის შიგნით ღრმა ეკონომიკური ურთიერთ დამოკიდებულება, მაგრამ, ამავე დროს არასაკმარისი პოლიტიკური ინტეგრაცია, რათა მოხდეს კოორდინირებული და ეფექტური ფისკალური და მონეტარული რეაგირება.

ევროზონის მდიდარი სახელმწიფოები თხოვენ უფრო სუსტ სახელმწიფოებს ეკონომიკურ მომჭირნეობას და ბიუჯეტის შემცირებას, რაც იწვევს სახალხო ამბოხსა და არეულობას, მთავრობების გადადგომას საბერძნეთში და იტალიაში. მიუხედავად იმისა, რომ ევროპელი ლიდერები ცდილობენ ევრო გადაარჩინონ, ბაზრის უნდობლობა ევროს მიმართ გრძელდება და მის მომავალს კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს.

მოკლე ისტორია

მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ, ჟან მონე, თანამედროვე ევროპის ერთ-ერთი დამფუძნებელი მამა, ამტკიცებდა, რომ ეკონომიკური ინტეგრაცია იქნებოდა მტავარი ევროპულ სახელმწიფოებს შორის კონფლიქტების აცილების საქმეში. მონე იყო მთავარი არქიტექტორი 1951 წელს დაარსებული ევროპული ქვანახშირისა და ფოლადის გაერთიანების. ამ შეთანხმების საფუძველზე გერმანია მიწვეული იქნა  ქვანახშირის მოპოვებისა და ფოლადის გამოდნობის ერთობლივ ევროპულ  საქმიანობაში. ეს გამორიცხავდა ორი ისტორტიული მეტოქის (საფრანგეთი, გერმანია) მიერ იარაღის დამოუკიდებლად წარმოების პერსპექტივას.

ევროს, როგორც საერთო ვალუტის აგება დაეფუძნა მონეს რწმენას, რომ ეკონომიკური ინტეგრაცია იყო ძირითადი ფაქტორი ევროპული მშვიდობისა და კეთილდღეობისათვის, რომ ევროკავშირის შექმნისთვის საჭირო იყო ნაბიჯ-ნაბიჯ ეკონომიკური ინტეგრაცია, რომელიც ერთ მშვენიერ დღეს პოლიტიკურ ინტეგრაციაში გადაიზრდებოდა.

ერთობლივი ბაზარი

ევროპული ინტეგრაციის შემდეგი დიდი ნაბიჯი გადაიდგა 1957 წელს, როდესაც საფრანგეთი, გერმანია, ლუქსემბურგი, ბელგია, იტალია და ჰოლანდია გახდენენ რომის ხელშეკრულების ავტორნი და ამით შექმნეს საერთო ბაზარი და ევროპული ეკონომიკური თანამეგობრობა. საერთო ბაზარმა გააუქმა სავაჭრო ტარიფები და ამ ქვეყნებს შორის და დაიწყო მათი სწრაფი ეკონომიკური ზრდა. 1986 წელს უკვე 12 ქვეყანამ ევროპული ეკონომიკური თანბამეგობრობის წევრმა ხელი მოაწერა საერთო ევროპულ აქტს. ეს ქვეყნები იყო ბელგია, დანია, გერმანია, საფრანგეთი, საბერძნეთი, ესპანეთი, ირლანდია, იტალია, ლუქსემბურგი, ჰოლანდია, პორტუგალია, დიდი ბრიტანეთი. ამით შეიქმნა შიდა ევროპული საერთო ბაზარი, რომელიც 1992 წლიდან ითვალისწინებდა კაპიტალის, საქონლისა და სამუშო ძალის ტავისუფალ გადაადგილებას.

ამ ნაბიჯმა სულ მალე გამოააშკარავა მონეტარული, სავალუტო კოორდინირების აუცილებლობა.

მაასტრიხტი და ევროკავშირი

1992 წელს მაასტრიხტის ხელშეკრულებამ ანუ ხელშეკრულებამ ევროკავშირის შექმნის შესახებ, შექმნა ევროკავშირი, რაც დღეს გვაქვს, ასევე ამანვე მიგვიყვანა 2002 წლის ევროს მიმოქცევაში გამოშვებამდე.

დღეისათვის ევროკავშირში 27 წევრია, ხოლო ევროზონაშ - 17 წევრი. მაასტრიხტმამ ცამოაყალიბა ის კრიტერიუმები, რომლითაც ევროპულ ქვეყნებს შეუძლიათ შეუერთდნენ ევროზონას. ყველა ქვეყანამ, შესვლამდე, საკუთარი ფინანსური სახლი წესრიგში უნდა მოიყვანოს: ინფლაცია არ უნდა ჰქონდეს 1.5%-ზე მეტი წელიწადში, ბიუჯეტის დეფიციტი არაუმეტეს 3%-ისა მთლიანი შიდა პროდუქტის, ვალისა და ეროვნული შემოსავლის ფარდობა არ უნდა აღემატებოდეს 60%-ს.

ამ კრიტერიუმის დასაკმაყოფილებლად მრავალმა ქვეყანამ ბიუჯეტის ხარჯვის მკაცრი შემცირებისა და ამავე დროს გადასახადების გაზრდის გზა გამოიარა. მაგრამ რეალობაში ამ ნორმებისა და კრიტერიუმების მკაცრი გატარება არ იყო განხორციელებული. ხშირად თვალიც დახუჭეს, რათა ქვეყნებს ეს ბარიერი გადაელახათ და დაეკმაყოფილებინათ ეს მოთხოვნები.

ევროპული ეკონომიკური თანამეგობრობის დამფუძნებელი წევრები, როგორიც იყო გერმანია და სხვები დაინტერესებულნი იყვნენ შეექმნათ დიდი და კონკურენტუნარიანი ევროზონა და ამიტომ, ევროკავშირის სხვა, ნაკლებად მოწესრიგებულ წევრებს ევროზონაში გაერთიანებაზე ნება დართეს, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი მხოლოდ ნაწილობრივ აკმაყოფილებდნენ მაასტრიხტის კრიტერიუმებს.

დღეისათვის ევროზონაში გაერთიანების საკითხებს განაგებს ე.წ. ევრო-ჯგუფი, რომელშიც შედიან ევროზონის ქვეყნების ფინანსთა მინისტრები და მას უძღვება ლუქსემბურგის პრემიერ მინისტრი ჟან კლოდ იუნკერი.

მაასტრიხტის შემდეგ სუსტი სახლემწიფოების ლიდერებმა არ გაატარეს მკაცრი საბიუჯეტო ზომები ბოლომდე შიდა პოლიტიკური სირთულეების გამო. პოლიტიკური ფასი მაასტრიხტის მანდატით გათვალისწინებული მოთხოვნების გატარებისა იყო ზედმეტად მარალი ისეთი ქვეყნებისათვის, როგორიცაა იტალია, საბერძნეთი, ესპანეთი და ისინი შეუერთდნენ ევროზონას ღრმა ცვლილებების გარეშე. ამის მიერ გამოწვეული შესაძლო საშიშროება მაშინვე თვალნათელი არ იყო, რადგან ევროპის პერიფერიის ქვეყნები ევროს შემოტანის პირველ წლებში ეკონომიკური საქმიანობის ბუმიოს პირობებში ცხოვრობდნენ. მეზობელი სახელმწიფოებიდან კაპიტალის შემოდინება გაიზარდა და ასევე, მათ ადვილად მიუწვდათ ხელი ევროზონის კრედიტზეც. მაგრამ, ამავე დროს, ამ პერიფერიული ქვეყნების მწარმოებლური წარმადობა იყო შეზღუდლი მათი ეკონომიკური კონკურენტუნარიანობის შემცირებით და სამუშაო ძალის ბაზრის სიხისტით.

ეს სისისტეები შეუიარაღებელი თვალისათვის შესამჩნევი გახდა 2007-2008 წლების გლობალური ფინანსური კრიზისის ფონზე. ლიკვიდურობა, ანუ თავისუფალი კრედიტი სწრაფად ამოშრა და რამდენიმე ქვეყანა აღმოჩნდა გადაჭარბებული ბიუჯეტის დეფიციტისა და სახელმწიფო ვალის პირობებში, სადაც სახელმწიფო ვალი უფრო დიდი იყო, ვიდრე მათი ეროვნული შემოსავალი.

უკვე 2010 წლისათვის სახელმწიფო ვალის კრიზისი რამდენიმე ქვეყანაში და განსაკუთრებით საბერძნეთში უსწრაფესად ვრცელდებოდა და ევროზონის მომავალს ემუქრებოდა. იმ წელს ევროკავშირმა და სავალუტო ფონდმა გამოისყიდეს საბერძნეთი, ირალნდია და პორტუგალია. ასევე, ამა წლის ზაფხულში საბერძნეთს მეორე ტრანშის დახმარება გაუწიეს, რათა შეძლოს ქვეყანამ საკუთარი ფინანსური ვალდებულებები შეასრულოს 2014 წლის ჩათვლით.

მაგრამ ევროპის ლიდერები საკმაოდ ზანტად მოქმედებენ და შიში სახელმწიფო ვალის გადადების შესახებ ევროზონის სხვა ქვეყნებზე გაიზარდა შემოდგომაზე და ევროპის ლიდერები საერთაშორისო ბაზრის კიდევ უფრო მკაცრი პრესინგის ქვეშ აღმოჩდნენ.

საბერძნეთი 

მოსახლეობა 11,2 მილიონი, ერთ სულ მოსახლეზე ეროვნული შემოსავალი 39 600 დოლარი. საბერძნეთის ეკონომიკის მთავარი მამოძრავებელია სამომხმარებლო საქონელი, ნედლეული, ტრანსპორტი, ტურიზმი. ვალი/მშპ - 144%, 2012 წლისთვის ის სავარაუდოდ 160%-დე გაიზრდება, დეფიციტი/მშპ - 10,5%.

საბერძნეთის ვალსი კრიზისი შედეგია მისი მასიური უპასუხისმგებლო ხარჯვის და მოხმარების. ამას დაემატა არაეკონომიკური ზრდა ხელფასების და ბენეფიტების მას შემდეგ, რაც ქვეყანა ევროზონას შეუერთდა. 2009 წელს აღმოჩნდა, რომ საბერძნეთმა დამალა თავისი რეალური ბალანსი გლობალურ ფინანსურ კრიზისამდე, რათა მას დაემალა მისი რეალური ვალი და არ ეჩვენებინა ის სხვებისათვის. საბერძნეთის სახელმწიფო ვალის კრიზისის უმთავრესი მიზეზების სფეროებია  დეფიციტური ხარჯვა, არასწორი ეკონომიკური მართვა ან უფრო სწორედ უმართაობა, მთავრობის აღრიცხვიანობის დამალვა და გადასახადები აკრეფა.

2010 წელს ევროკომისიამ, ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა და სავალუტო ფონდმა შექმნეს დროებითი ფონდი, ევროპული ფინანსური სტაბილურობის ფასილიტაცია და ამ ფონდიდან საბერძნეთს მიეცა 163 მილიარდი დოლარი დამატებითი ვალი იმ პირობით, რომ ბერძნები განახორციელებდნენ ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილის, ანუ სახელმწიფო ხარჯების შემცირებას და გადასახადების გაზრდას. 2011 წელს აშკარა გახდა, რომ საბერძნეთი ამ პირობას ვერ ასრულებდა და ოქტომბრის ბოლოს საბერძნეთი დეფოლტის პირას კვლავ იღებს მეორე გამოსყიდვის ტრანშს, ამჯერად 179 მილიარდ დოლარს. ამ ახალმა შეთანხმებამ და მკაცრმა მოთხოვნებმა სახელმწიფო ხარჯების შემცირებაზე გამოიწვია პოლიტიკური მწვავე კრიზისი და გიორგი პაპანდრეოსის მთავრობის გადადგომა და ე.წ. ტექნოკრატების მთავრობის ფორმირება, ეროვნული თანხმობის მთავრობის ჩამოყალიბება, რათა მოხდეს უკიდურესად არაპოპულარული საბიუჯეტო ღონისძიებების გატარება.

ირლანდია

მოსახლეობა 4,4 მილიონი, ერთ სულ მოსახლეზე ეროვნული შემოსავალი 37 300 დოლარი. ეკონომიკის მთავარი მამოძრავებელია უცხოელების საკუთრებაში მყოფი ინდუსტრიული ბაზა, საფინანსო სექტორი, ტურიზმი. ვალი/მშპ - 94%, დეფიციტი/მშპ - 32%.
ირლანდიის შემთხვევაში კრიზისი იქნა გამოწვეული ბანკის დეფოლტის კრიზისით, რაც იყო პირდაპირი შედეგი სახლებზე ფასების ბუშტის გასკდომის, რომელიც, თავის მხრივ გაიბერა არასაკმაოდ კაპიტალიზირებული ბანკებისაგან კრედიტების მასიური გაცემით. კოლაფსი მოხდა 2008 წელს. ორლანდიურმა ეკონომიკამ 10%-იანი შეკვეცა განიცადა 2008-2009 წლებში. უმუშევრობა 4,5%-დან 13%-მდე გაიზარდა. სახელმწიფო ხარჯების მკვეთრი შემცირებისა და გადასახადის გაზრდის პირობით ირლანდიამაც მიიღო ევროკავშირისა და სავალუტო ფონდის დახმარება 112 მილიარდიანი კრედიტის სახით.


პორტუგალია

მოსახლეობა 10,7 მილიონი, ერთ სულ მოსახლეზე ეროვნული შემოსავალი 23 000 დოლარი; ვალი/მშპ - 83,2%, დეფიციტი/მშპ - 9,1%.

იტალია

ოქტომბრის ბოლოს სახელმწიფო ვალის კრიზისმა იტალიისკენ გადაინაცვლა. ეს ევროზონის მესამე ეკონომიკაა სიდიდით. ბაზარმა დაკარგა რწმენა ბერლუსკონის უნარზე გაეტარებინა მკაცრი საბიუჯეტო ზომები. მისი ვალი გაძვირდა - იტალიური ბონდის პროცენტი 7%-ს გასცდა და მისი მომსახურეობა შეუძლებელი გახდა. იტალიის ვალი 2,6 ტრილიონი დოლარია, მისი ვალი/მშპ - 115%-ზე მეტია. აქაც, ბერლუსკონი მთავრობა გადადგა და ტექნოკრატების მთავრობა ჩამოყალიბდა - დროებითი ეროვნული თანხმობის მთავრობა, ისევე, როგორც საბერძნეთში, რათა გატარდეს სწრაფი საბიუჯერო ზომები - სახელმწიფო ხარჯების შემცირება, გადასახადების გაზრდა, საპენსიო ასაკის აწევა. ესპანეთიც ამ დავალების გადადების საფრთხიოს ქვეშაა.

თუ ევროკავშირმა შეძლო ამ კრიზისის დაძლევა, დიდი შანსია, რომ მოხდეს შემდეგი ნაბიჯების გადადგმა მათი შემდგომი ეკონომიკური და ასევე პოლიტიკური ინტეგრაციის მიმართულებით. მოხდება ეკონომიკური და ფისკალური მმართველობის ცენტრალიზება. მონეტარული ერთობა წარუმატებელია ფისკალური ერთობის გარეშე. იმისათვის, რომ ერთიანმა ვალუტამ იფუნქციონიროს, აუცილებელია ერთიანი ფისკალური პოლიტიკა და ორგანო, რომელიც ამას გაატარებს. ამის გარეშე დიდია ალბათობა, რომ ერთი წლის შემდეგ ევროზონა იქნება ბევრად მცირე, ვიდრე ის დღეს არის. ევროზონასთან შეერთების შემდეგ საბერძნეთის პოლიტიკა იყო ისესხე და ხარჯე, ახლა კი ეს პრობლემატური ქვეყნები კრიზიში არიან, რადგან არა აქვთ ეროვნული ბანკები,  რომ ისესხონ, ანუ დაბეჭდონ საკუთარი ვალუტა და მოახდინონ ვალუტის დევალვაცია და ამით აღადგინონ კონკურენტუნარიანობა ისე, როგორც 1998 სლის აგვისტოში მოხდა რუსეთში. მაშინ რუბლის დევალვაციამ ხელი შეუწყო რუსული ეკონომიკის აღდგენას, თუმც კი დიდი ხარჯისა და ტკივილის ხარჯზე.

ამავე დროს, ამ სავალუტი კრიზისში მყოფი ქვეყნები იძულებულნი არიან, როგორც პირობა საგანგაშო დამატებითი კრედიტის მიღებისა, გაატარონ დრაკონული ზომები ხარჯკის შემცირებისა და გადასახადების გაზრდის, რათა აღმოფხვრან დეფიციტი. ეს კი მოსახლეობაზე უკიდურესად მტკიოვნეულ გავლენას ახდენს ბენეფიტების, პროგრამების, შემცირების, უმუშევრობის გაზრდის და ა.შ. სახით. ეს მათ ეკონომიკას კიდევ უფრო დიდ რეცესიაში აგდებს, რაც იწვევს მაღალ უმუშევრობას და შესაბამისად ნაკლებ საშემოსავლო გადასახადს მთავრობისთვის და ასევე უფრო მეტ უმუშევართა დაზღვევის გადასახადს მთავრობის მხრიდან, რაც კიდევ უფრო ამწვავებს ფინანსურ კრიზისს.

ევრომ ქვეყნები დატოვა ორი მტავარი ეკონომიკური ინსტრუმენტის გარეშე, რაც აუცილებელია ეკონომიკის შეგუებისა და ფუნქციონერებისათვის - საპროცენტო ანარიცხი და ვალუტის კურსი.

ერთიანი ფისკალური ორგანის გარეშე ერთიანი ეკონომიკური ბაზარი ქმნის კონკურენციის საშუალებას ევროკავშირის შიგნით ქვეყნების საგადასახადო სისტემებს შორის, რათა მათ მოიზიდონ დამატებითი ინვესტიციები და გაზარდონ საკუტარი ეკონომიკის წარმადობის დონე. საჭიროა ერთიანი ფისკალური პოლიტიკა იმისათვის, რომ ევროპულმა სავალუტო ერთობამ იმუშაოს. გაზიარებული სუვერენიტეტი საგადასახადო სისტემაზე, ხარჯვაზე და სახელმწიფო ვალის აღებაზე.

ისმის კითხვა, რა გავლენას ახდენს ეს ყოველივე საქართველოზე?

საქართველოს ეკონომიკა არის პრიმიტიული, არაპროდუქტიული, არაკონკურენტუნარიანი და იგი არ არის ინტეგრირებული მსოფლიო ეკონომიკასთან. და მაინც, როგორ გადმოითარგმნება ეს კრიზისი ჩვენთან? ჯერ ერთი, მოხდება ევროპის ქვეყნებს შორის კიდევ უფრო მეტი დიფერენციაცია და ასევე დაახლოება და არავითარ შემთხვევაში ადგილი არ ექნება ევროპის ხელოვნურ გაფართოებას სუსტი ქვეყნების შემოყვანით.

გარდა ამისა, ევროპას ელის დეკადა დაბალი ეკონომიკური ზრდის, მაღალი სახელმწიფო ვალის, მაღალი უმუშევრობის, განსაკუთრებით კი დაბალკვალიფიციური მუშახელის და ემიგრანტების. ჩვენი ემიგრანტების მიერ საქარელოში გამოგზავნილი ვალუტის მოცულობები შემცირდება.

Wednesday, December 7, 2011

რუსეთი - შიშის, დამცირებისა და იმედის ნაზავის ემოციონალური ზონა (მეორე ნაწილი)


რუსეთის სახელმწიფოს მომავალი ქმედებების გაგებისათვის აუცილებელია მისი ისტორიული ქცევის ანალიზი. გავიხსენოთ მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარში ყირიმის ომში დამარცხებული და შოკირებული რუსეთის რეაქცია. რუსეთის იმჟამინდელმა წარჩინებულმა საგარეო საქმეთა მინისტრმა რუსეთის მიდგომას უწოდა "სოსრედოტოჩენიე", ხოლო სტოლიპინმა თავის პოლიტიკას "პერედიშკა" უწოდა. ორივე შემთხვევაში ძირითადი პრინციპი იყო ის, რომ ქვეყანა უნდა იქნეს კონცენტრირებული მის შიდა პრობლემატიკაზე, ჯერ მოახდინოს შიდა ძალების კონსოლიდაცია, სანამ გადავიდოდეს აგრესიულ საგარეო პოლიტიკაზე. სწორედ ამიტომ იყო, რომ რუსეთის პოსტსაბჭოთა პირველი წლების საგარეო პოლიტიკა იყო დასავლეთთან დაახლოებისა და მისდამი დაქვემდებარების პოლიტიკა. რაღა თქმა უნდა ეს დაახლოება ნაკლებად იყო განპირობებული ამ ორი ერთმანეთისგან განსხვავებული სამყაროს პოლიტიკური მიზნების დაახლოებით. დროებითი დაახლოების მთავარი მიზეზი რუსეთის შესუსტებული საერთაშორისო პოზიცია იყო. რუსეთი აცნობიერებდა უპირველესად ქვეყნის შიდა კონსოლიდაციის აუცილებლობას, რაც არაერთხელ მოუხერხებია საკუთარი ისტორიის მანძილზე. ახლა კი, ბუნებრივია, როდესაც რუსეთის შედარებითი ეკონომიკური სიძლიერე და ქვეყნის შიდა კონსოლიდაცია იზრდება, შესაბამისად იგი ეცდება უფრო გაფართოებული საერთაშორისო როლის აღებას, რათა გაზარდოს საკუთარი გავლენა და აგრესიულად დაიცვას საკუთარი უსაფრთხოებაც.

რუსეთის ელიტა საკუთარ ქვეყანას ტრადიციულად ზესახელმწიფოს სტატუსში განიხილავს, რომლის ინტერესებიც მთელს მსოფლიოზე ვრცელდება და აქედან გამომდინარეობს მათი უფლება, რომ რუსეთს შეუთანხმდენ ყველა საერთაშორისო საკითხის განხილვაში იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც საკითხი რუსეთის პირდაპირ ინტერესებს არც კი ეხება.

ხშირად ისეც ჩანს, რომ რუსეთი მისი განსაკუთრებული როლის აღიარებით უფროა დაინტერესებული, ვიდრე ამ როლის პასუხისმგებლურად გამოყენებით და ამა თუ იმ საერთაშორისო პრობლემის კონსტრუქციული გადაწყვეტილებების ძიებით და რეალიზებით.

რუსეთის სახელმწიფოს არსის ღრმად ჩასაწვდომად აუცილებელია იმის გათვალისწინება, რომ რუსეთის იდენტურობა ძირითადად ხასიათდება ე.წ. სტატიზმით ანუ "გოსუდარსტვენნოსტ", ეს არის იდეა, რომ სახელმწიფომ უნდა ითამაშოს წამყვანი როლი ქვეყნის ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში, ეროვნული ინტერესი საგარეო ურთიერთობებში უნდა განისაზღვროს, როგორც სახელმწიფოს კეთილდღეობის დამცველი და არა მოქალაქისა. "გოსუდარსტვენნოსტ" ასევე მოიცავს აქცენტის გაკეთებას ფიზიკურ ძალაზე, როგორც პრინციპულ კრიტერიუმზე, რითიც განისჯება სახელმწიფოს სიძლიერე.

შესაძლებელია რუსეთის წარმატება ასეთ პირობებში? შეძლებს ის საკუთარი ეკონომიკის განვითარებას, ტექნოლოგიურ დაწინაურებას და თანამედროვე ზესახელმწოფოდ ჩამოყალიბებას სახელმწიფოს როლის გაფართოებით ეკონომიკასა და მთლიანად საზოგადოებაში?

ეფექტური მთავრობა გლობალიზაციის პირობებში ისეა საჭირო ქვეყნისთვის, როგორც არასდროს, მაგრამ დომინანტი და მაკონტროლებელი სახელმწიფო არ ნიშნავს ეფექტურ სახელმწიფოს. რუსეთი, რასაკვირველია ეცდება მონაწილეობდეს გლობალურ ეკონომიკაში, მაგრამ ის ასევე შეეცდება თავი აარიდოს მასთან ღრმად ინტეგრირებას, რადგან ინტეგრირება მოითხოვს სუვერენიტეტზე და ქვეყნის შიგნით ზედმეტ კონტროლზე უარის თქმას, რაც ძნელად წარმოსადგენია, რადგან რუსეთის მმართველობაში გრძელდება ტრადიციულად არსებული სიამაყე და პარანოია.

რუსეთის რეჟიმს ისტორიულად გარე მტერი სჭირდება, რათა შეინარჩუნოს შიდა დისციპლინა და კონტროლი, მაგრამ ისინი ხშირად ვერ აცნობიერებენ, რომ რუსეთის მომავლის ყველაზე დიდი საშიშროება გარე მტერი კი არა, არამედ შიდა ფაქტორტა კომბინაციაა - მწვავე დემოგრაფიული კრიზისი, ავტორიტარული პოლიტიკური ხელმძღვანელებისადმი მყარი ნდობის არ არსებობა, სუსტი სამრეწველო სექტორი (რომელიც კვლავაც ექსკლუზიურად ბუნებრივ რესურსებს ეფუძნება), მთელს საზოგადოებაში ღრმად გამჯდარი უნივერსალური კორუფცია, ბიუროკრატიიტ დამძიმებული სახელმწიფო სექტორი, პოლიტიკური კულტურის მწირი ტრადიცია.

იგივე კონტექსტში, შეუძლებელია რუსეთის სამხედრო ავანტიურის ახსნა საქართველოს წინააღმდეგ მისი ემოციური მდგომარეობის გარეშე. ის განცდა სიამაყისა და პარანოიისა რუსეთის მმართველობაში, ვინც რუსეთს დღევანდელი სისუსტის მიუხედავად მაინც თვლის ზესახელმწიფოდ, შესაბამისად ზსახელმწიფოს არ სჭირდება მოქმედება იგივე წესებითა და შეზღუდვებით, რითაც სხვა სახელმწიფოები მოქმედებენ. ეს განცდა რუსეთში ასევე განპირობებული იყო რუსეთის ერთ-ერთი ფუნდამენტალური და საუკუნეების მანძილზე არსებული ეროვნული უსაფრთხოების ინტერესით - ეს არის მისი მოთხოვნა საზღვრისპირა ქვეყნებში მეგობრული მთავრობების არსებობის შესახებ. ამის გამო რუსეთმა მისთვის ყველაზე ხელსაყრელ წერტილში კონცენტრირებული აგრესიით აგვისტოს ომში არა მარტო ქართველებს, არამედ უპირველესად დანარჩენ მსოფლიოს განუცხადა: "თქვენ 1989 წლიდან ბედავთ ჩვენს დაცინვას, ანგარიშს არ გვიწევთ. რუსეთის დამცირების დრო დამთავრდა. ჩვენ მზად ვართ აღვიდგინოთ იმედის განცდა თქვენი შიშის საფუძველზე. იმპერიული, ძლიერი რუსეთი დაბრუნდა!"

დასავლეთის მიერ რუსეთი აღქმულია როგორც ქვეყანა, რომელსაც ჯერაც არ დავიწყებია თავისი ისტორიული წარსული და უმეტეს შემთხვევაში არ გააჩნია სურვილი ითამაშოს პასუხისმგებლური და კონსტრუქციული როლი საერთაშორისო სისტემაში. ხშირად დასავლეთსა და რუსეთს შორის შეუსაბამობა წარმოიშვება იმით, რომ რუსები ტრადიციულად ცდილობენ ხოლმე მოლაპარაკებას კონკრეტულ გარიგებაზე, "სდელკაზე", ხოლო დასავლეთი, როგორც წესი მოლაპარაკებას იწყებს თამაშის წესებზე და პროცესზე. ამის შედეგად დასავლეთი, კერძოდ აშშ აგრძელებს ორმაგ პოლიტიკას რუსეთთან მიმართებაში. ერთის მხრივ ცდილობს, რომ შეზღუდოს რუსეთის გავლენის გაფართოება (განსაკუთრებით რუსეთის საზღვრის გარშემო), მეორეს მხრივ კი აცხადებს რუსეთთან უფრო კოოპერირებული ურთიერთობების სურვილსა და დაინტერესებას.

აქვე უნდა ითქვას, რომ დასვლეთის პოტენციალი ზემოქმედება მოახდინოს რუსეთის განვითარებაზე, შეზღუდულია, განსაკუთრებით მისი შიდა პოლიტიკის კუთხით. რაც შეეხება საგარეო პოლიტიკას, დასავლეთს აქ აქვს გაცილებით მეტი შესაძლებლობები.

ობიეტურობისათვის უნდა ითქვას, რომ რუსეთის განახლებულმა განცდამ თვითრწმენისა და იმედიანობისა, რაც დამცირებიდან ამოსვლასტან არის დაკავშირებული, რომელსაც იგი განიცდიდა ცივი ომის დასრულების პირველ წლებში, განაპირობა კავკასიაშ სტატუს-ქვოს ასეთი აგრესიული ფორმით შეცვლისა და საკუთარი იმპერიული სტატუსის აღდგენის ჯერ კიდევ არ დასრულებული მოქმედებები. რუსეთის ეს ნაბიჯები გარკვეულ მსგავსებაშია ბუშის ადმინისტრაციის ზედმეტად თავდაჯერებულობასთან. ამერიკაც ხომ საკუთარი სამხედრო სიძლიერისა და დემოკრატიის იდეის უნივერსალიზმში დარწმუნებული, დემოკრატიის სახელით ცდილობდა ცდილობდა არსებული სტატუს-ქვოს შეცვლას ახლო აღმოსავლეთში. რაოდენ პარადოქსალურიც არ უნდა მოგვეჩვენოს ამერიკისა და რუსეთის ქმედებებს შორის იმაზე მეტი მსგავსებაა, ვიდრე მათ ამის აღიარება სურთ.

დღეს, მას შემდეგ, რაც ცივი ომი დასრულდა და საბჭოთა კავშირი აღარ არსებობს, ისმის  კითხვა: სად არის რუსეთის ადგილი? ევროპულ დასავლეთში? - რუსეთის კულტურული თვალსაზრისით ეს გამართლებულია და გარკვეულწილად ასეც არის! იქნებ აზიურ აღმოსავლეთში? - თუ გავითვალისწინებთ რუსეთის პოლიტიკის ტრადიციულ ფლირტს აღმოსავლურ დესპოტიზმთან, არც ეს ვარიანტია აზრს მოკლებული.

რადგან ჩვენ რუსეთის ქმედებების გარკვევა და მისი ემოციური განცდების ანალიზი, საინტერესოა ერთ-ერთი ფრანგი მეცნიერის - რომელიც გეოპოლიტიკაში ემოციების ჩვენეული მოდელის მკვლევარია - მოგონება. იგი იხსენებს 2000 წელს, როდესაც პუტინი პარიზში პირველი ოფიციალური ვიზიტის ფარგლებში იმყოფებოდა. სადილზე, რომელიც პუტინის საპატივსაცემოდ მოეწყო, ფრანგმა მასპინძელმა მას კითხვა დაუსვა თუ რომელი მოღვაწისა და ლიდერის სურათებია გაკრული საპრეზიდენტო კაბინეტში? პუტინის პასუხმაც არ დააყოვნა, როგორც ჩანს ამაზე მას მანამდეც ჰქონდა ნაფიქრი. "მე მაქვს სამი პორტრეტი, პეტრე დიდი, პუშკინი და დე გოლი". საინტერესო არჩევანია. პეტრე დიდი - დამაარსებელი უახლესი რუსული იმპერიისა და სახელმწიფოსი; პუშკინი - რუსული კულტურის განსხეულება; დე გოლი - ავტორი საფრანგეთის რეკონსტრუქციისა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, ასევე მის სახელთანაა დაკავშირებული საფრანგეთის განახლებული განცდა საკუთარი მნიშვნელობისა მსოფლიო ასპარეზზე.

სადილზე დამსწრე ფრანგი მეცნიერების აზრით, პუტინის მიერ დე გოლის არჩევა მრავლისმეტყველი იყო და კარგად უსვამდა ხაზს თავად პუტინის, როგორც თანამედროვე რუსეთის ლიდერის წინაშე არსებული სიძნელეების მთელ გამას. დე გოლიც ასევე იყო დამცირებული და შეურაწყოფილი მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ წლებში ამერიკის მხრიდან, რომელიც თვლიდა, რომ დასავლეთის ლიდერის როლი ავტომატურად გადავიდა ახალგაზრდა, მძლავრი და მდიდარი ამერიკის ხელში. რაც, რაღა თქმა უნდა, არსებული რეალობა იყო, თუ გავითვალისწინებთ იმდროინდელ ნანგრევებად ქცეულსა და თვითგანადგურებულ ევროპას.

იმ სამი ძირითადი ემოციიდან, რომელიც დღეს ერთმანეთს ებრძვის რუსეთის გონებაში, დამცირება ალბათ ყველაზე ადვილად გასაგებია გარე დამკვირვებლისათვის. 1989 წლიდან 1991 წლამდე, ორი წლის განმავლობაში ბერლინის კედლის დაცემიდან საბჭოთა კავშირის დანგრევამდე რუსეთმა დაკარგა საუკუნეების მანძილზე ნაშენები იმპერია და ზესახელმწიფოს სტატუსი. ეს ყველაფერი უკიდურესი ეკონომიკური გაჩნაგებისა და შიმშილის ფონზე მიმდინარეობდა. რუსული ცხოვრების აქამდე არსებული  ნორმები და ღირებულებები თავდაყირა დადგა. მათთვის მიუღებელი კაპიტალიზმი, ლიბერალიზმი და დემოკრატია უცბად იქნა აღიარებული ერთადერთ სწორ და მისაღებ ღირებულებად, სოციალიზმი და კომუნიზმი კი ასევე სწრაფად იქნა მიჩნეული ყალბ, საზიანო სწავლებად. რუსეთმა განიცადა შოკისმომგვრელი მარცხი და დაკარგა საერთაშორისო სტატუსი. მსოფლიოს ორი სუპერსახელმწიფოდან ერთ-ერთი მხოლოდ სათამაშო კარტად იქცა მეორე სუპერსახელმწიფოს დიპლომატების ხელში.

რუსეთის ჭრილობებს მარილს აყრიდა ის ფაქტიც, რომ რუსეთის იდენტობის სამი ძირითადი ასპექტი - სახელმწიფო, იმპერია და არმია ერთდროულად ჩამოიშალა. დიდი ბრიტანეთისა და საფრანგეთის იმპერიებისაგან განსხვავებით, რუსეთმა დაკარგა იმპერია, რომელიც თავად დედა რუსეთის ძირეული ტერიტორიისაგან ოკეანეებით არ იყო დაშორებული, მომიჯნავე უკაინა, ბელორუსი, ბალტიისპირეთი, შუა აზია, კავკასია ფაქტიურად ერთ ღამეში რუსეთის სიამაყის წყაროდან მის მთავარ საფრთხედ და სადარდებლად გადაიქცა.

ბალტიელების, უკრაინელების, ქართველების და სხვათა მიერ ახლადმოპოვეული დამოუკიდებლობა და დიპლომატიურ-პოლიტიკური თავისუფლება რუსებისათვის იყო განუწყვეტელი და მტკივნეული შეხსენება რუსეთის იმპერიის დასამერების. იმპერიის დანგრევიდან რამდენიმე წელიწადში, როდესაც ამ ახლადგამოჩეკილმა, ყოფილმა კოლონიებმა დასავლეთის წაქეზებით, რუსეთთან კონფრონტაციით NATO-წევრობა მოინდომეს დამცირების განცდამ რუსებში აშკარად გამოკვეთილი სახე მიიღო.

დამცირება-შეურაწყოფას რუსეთში თან სდევდა შიშიც, რომელიც უფრო გაღვივდა ქვეყნის ქსენოფობიური ტრადიიციით, რაც კიდევ უფრო მეტად იყო მანიპულირებული და გადაჭარბებული პოლიტიკური მიზნით. ასეთ გარემოში ჩეჩნეთი რუსეთის მიერ აღქმული იყო, როგორც სამხედრო გამარჯვება. თუმც კი ნგრევისა და არნახული ტანჯვის ხარჯზე, მაგრამ რუსების თვალში რუსული წესრიგი მაინც აღსდგა გროზნოში. რუსეთის გამარჯვება დამარცხებაზე უარესი აღმოჩნდა. ჩეჩნეთის კომფლიქტმა გამოაჩინა და გაამძაფრა რუსეთის არსებული პრობლემები: ფართოდ გავრცელებული კორუფცია (განსაკუთრებით მის სამხედრო ძალებში), მისი სრული დამოკიდებულება შეუკავებელ ძალადობაზე, მთელს ქვეყანაში გავრცელებული არასწორი პრიორიტეტები, უუნარო პოლიტიკური ლიდერები (კონცენტრირებულნი სახელმწიფო ძალაუფლების უზომოდ გაზრდაზე და არა მათი მოქალაქეების კეთილდღეობაზე). საბოლოოდ გამოაშკარავდა რუსეთის უუნარობა აესენებინათ - მათსავე საყვარელ სიტყვას თუ ვიხმართ - ნორმალური და ცივილიზებული ქვეყანა, სადაც კანონის უზენაესობა იზეიმებს.

მაგრამ მიუხედავად ამისა, დღევანდელ რუსეთში დამცირებისა და შიშის ემოციას თან სდევს უჩვეულო გამონათება იმედისა მაგრამ სრულად მატერიალისტური თვალსაზრისით. თუ კი უმრავლესობა რუსებისა თავს გრძნობს უკეთესად თუნდაც 5 თუ 10 წლის წინანდელთნ შედარებით, ეს იმიტომაა, რომ დღეს რუსეთი უკეთეს მდგომარეობაშია, იქ საცხოვრებელი პიროპები მკვეთრად გაუმჯობესებულია და ეს გრძელდება, ეკონომიკური ზრდა რუსეთში ბოლო ათი წლის მანძილზე წელიწადში 8%-ს აჭარბებს, ამას რაღა თქმა უნდა, არაფერი საერთო არ აქვს განახლებულ სულერი და იდეოლოგიურ იმედდთან, როგორიც მაგალითად რუსეთში იყო მომძლავრებული 1917 წლის რევოლუციის პირველ წლებში, და რომელიც, სამწუხაროდ დამთრგუნველი იდეოლოგიისა და რეპრესიების ფონზე დიდხანს ვეღარ შენარჩუნდა. რაოდენ ირონიულიც არ უნდა იყოს, დღევანდელი იმედიანობის განცდა რუსეთში თითქმის მარქსისტულია თვისი ბუნებით, იმ კუთხით, რომ ეს იმედი ძირითადად განპირობებულია მხოლოდ ეკონომიკური ფაქტორებით. დღევანდელი მატერიალიზმის თანამგზავრი რუსეთში არის ნაციონალიზმი და უფრო ხშირად შოვნიზმიც, განახლებული განცდა სიამაყისა. ამ სიამაყის და არა იმედის მანიფესტაცია რუსეთში დღეს განსაკუთრებით ხდება სპორტში, ოლიმპიურ თამაშებში - განსაკუთრებული მოლოდინია სოჭის ოლიმპიადის.

თუ ეკონომიკურ გაჯანსაღებას თან სდევს სამოქალაქო საზოგადოების შეზღუდვა და ავტოკრატია, მერე რა?! რუსებს ხომ არასდროს დაუფუძნებიათ საკუთარი ღირსება, თავმოყვარეობა და ეროვნული სიამაყე დასავლური ყაიდის დემოკრატიის შექმნის უნარსა თუ უუნარობაზე. უფრო მეტიც, გორბაჩოვის ხანა და ელცინის მმართველობის წლები, როდესაც შეიქმნა სამოქალაქო საზოგადოების საფუძვლები და დემოკრატიის სუსტი, მარგამ მაინც გარკვეული იმპულსები, დამცირების ხანად არის ჩათვლილი რუსების უმრავლესობის მიერ. დემოკრატია იყო ჩათვლილი სისუსტის ნიშნად რუსეთში, თუმცა არ შეიძლება არ გავითვალისწინოთ ისიც, რომ ეს არ იყო ნამდვილი დემოკრატია, ადგილი ჰქონდა ქაოსს, უასამართლობას, ძარცვას, ქვეყნის მმართველობის მოშლას. მათი პრეზიდენტის კომიკური ფიზიკური კონდიციები, მისი იმპულსურობა და დეგრადირება, ოლიგარქების და სხვა ლიდერების თავაშვებულობა და ყველასათვის ადვილად დასანახი გარყვნილება-გახრწნა, ღირსების აყრა და ყოველდღიური დამცირება ჩვეულებრივი მოქალაქეებისა.

პუტინმა ეს ყველაფერი და რუსეთის ფსიქიკაც ზედმიწევნით კარგად იცოდა, ძნელია უარყოფა პროგრესისა და იმედის იმ განცდისა, რომელიც პუტინის მმართველობის პირობებში შეიქმნა.  რუსეთის დაკარგული სტატუსის დაბრუნების განცდის შექმნას რასაკვირველია დიდად დაეხმარა ნავთობსა და გაზზე არსებული მაღალი ფასები, რომელიც მომავალშიც შენარჩუნებული იქნება.

რასაკვირველია აქ უნდა აღინიშნოს ის გარემოება, რაზეც რატომღაც არ საუბრობენ. პუტინი იყო იღბლიანი, მას გაუმართლა, რადგან იგი მოვიდა მმართველობაში მაშინ, როდესაც პოზიტიური შედეგები - განპირობებული ელცინის დროინდელი და ადრეული რეფორმებითა და რუბლის დევალვაციით - უკვე ხელშესახები გახდა. ნავთობისა და გაზის ფასებმა სწორედ მაშინ დაიწყეს მაღლა სვლა, როდესაც პუტინმა მიიღო საპრეზიდენტო ბერკეტები. ამავე დროს, რასაკვირველია, პუტინი იმსახურებს შექებას საგადასახადო სისტემის გაუმჯობესებისათვის, ბიუჯეტის დაბალანსებისთვის, სარეზერვო ფონდის შექნისთვის, ფისკალური დისციპლინის დამყარებისთვის. მაგრამ, ამავე დროს, მისი რეჟიმის მიერ ექსპროპირებული კერძო ბიზნესები და საერთოდ, მის  მიერ ბიზნესის კონტროლი უარყოფითად მოქმედებდა უცხოური ინსვესტიციებისა და ეკონომიკის ზრდაზე.

რუსების უმრაველესობა გახარებულია იმ ფაქტით, რომ ”რუსეთი დაბრუნდა” ისინი დიდად არ ნაღვლობენ იმის გამო, რომ ”რუსეთის დაბრუნება” შეიძლება ნიშნავდეს კვლავაც გაღრმავებას ისედაც დიდი სხვაობისა დასავლეთისა და რუსეთის პოლიტიკურ კულტურებს შორის.

რუსულმა საზოგადოებამ არ უნდა დაუშვას აღმოსავლური დესპოტიზმის ფატალურობა არანაირი ფორმით, რუსები უკეთეს მომავალს იმსახურებენ!

როგორც რუსული კულტურის პატივისმცემელს მიმაჩნია, რომ რუსების მთვარი ამოცანაა შეამცირონ ის დიდი ხარისხობრივი სხვაობა, რაც მათ არტისტულ და ლიტერატურულ კულტურასა და ჩამორჩენილ პოლიტიკურ კულტურას შორის არსებობს.
რუსეთისთვის არსებული პოლიტიკური სტატუს-ქვოს შენარჩუნება და გაგრძელება ნიშნავს მის დაქვეითებასა და დაკნინებას!

Monday, December 5, 2011

რუსეთი - შიშის, დამცირებისა და იმედის ნაზავის ემოციონალური ზონა (პირველი ნაწილი)

პოსტსაბჭოურ სივრცეში რუსეთი არის ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო სახელმწიფო, სადაც ძლიერად არის წარმოდგენილი შიშის, დამცირების და აგრეთვე იმედის ემოციები. სამივე ემოცია აღრეულია გრძნობებისა და იმპულსების მძლავრ ნარევში.


რუსეთი უზარმაზარი ქვეყანაა დროის 11 ზონაზე გადაჭიმული დიდწილად აუთვისებელი ტერიტორიებით და 140 მილიონიანი მოსახლეობით (რომელშიც 20 მილიონი მუსულმანია), მძლავრი სამხედრო რესურსებით. რუსეთი ენერგეტიკული გიგანტია და მისი ნავთობისა და გაზის საბადოებს ანალოგი არ გააჩნიათ. რუსეთს აქვს პოტენცია წარმოადგენდეს ძალას როგორც სტაბილურობისათვის, ასევე არეულობებისა და უწესრიგობებიბის გამოწვევებისათვის. თუ როგორი მიმართულებით წავა რუსეთი, დიდწილად დამოკიდებულია დასავლეთის არჩევანზე, რამდენად ერთიანი იქნება იგი საზრიანი და ეფექტური საგარეო პოლიტიკის გატარებაში და რუსეთის აღქმისა და გაგების საქმეში.

1940 წელს ჩერჩილმა BBC-ის რადიოეთერში თქვა: "მე ვერ ვიწინასწარმეტყველებ რუსეთის მომავალ ქმედებებს, იგი ლაბირინთია მისტერიაში გახვეული". ერთადერთი გასაღები ამ ლაბირინთისა არის რუსეთის ეროვნული ინტერესები და მისი, როგორც სახელმწიფოს სიამაყისა და დამცირების წყაროს ცოდნა.

დასავლეთში ხშირად კითხულობენ თუ რატომ არის, რომ ბოლო წლების რუსეთის ეკონომიკური პროგრესის მიუხედავად, რუსები შეპყრობილნი არიან თავიანთი ტრაგიკული მარცხის განცდით? რა არის ისეთი მათ გეოგრაფიაში, ისტორიაში, კულტურასა და რელიგიაში, რაც იწვევს ერთდოულად მათ უზომო სიამაყეს, მედიდურობას და ამავე დროს სირცხვილისა და დამცირების შეგრძნებას?

გარკვეული ახსნა ალბათ იქიდანაც მოდის, რომ რუსეთში ისტორიულად არ არსებობს მკაფიო წარმოდგენა საკუთარ ბუნებრივ და საბოლოო საზღვარზე. სად მთავრდება მათი იმპერია? - ამაზე არ არსებობს მკაფიო პასუხი. არის უკრაინა, ბელორუსია რუსეთის ნაწილი? ის რთული ხლართი ემოციებისა, რომელიც ახასიათებს რუსებს, შეიძლება აიხსნას მხოლოდ როგორც შედეგი მათი ისტორიისა.

რუსეთის ემოციური მდგომარეობის ეს ნარევი ასევე განპირობებულია შემდეგი პარადოქსითაც: ერთის მხრივ რუსებისათვის დასავლეთი მიმზიდველია, ხოლო მეორეს მხრივ დასავლეთი მათთვის მიუღებელია, რაც იმით უნდა აიხსნას, რომ რუსები არ თვლიან საკუთრ თავს დასავლეთის ბუნებრივ ნაწილად. მე იგივე პარადოქსს ჩემს, ქართულ საზოგადოებაშიც მოჭარბებულად ვხედავ.

ცნობილი დებატები დასავლეთსა და სლავინოფილებს შორის თან სდევს თანამედროვე რუსეთის ისტორიას ჯერ კიდევ პეტრე დიდიდან მოყოლებული. ეს არის ერთ-ერთი მთავარი ელემენტი რუსული იდენტურობის, რომელიც არის სამუდამოდ გახლეჩილი ერთის მხრივ დასავლეთის მატერიალიზმსა და დახვეწილობას და მეორეს მხრივ აღმოსავლეთის უხმო სტოიციზმსა და სულიერებას შორის. სლავინოფილები დარწმუნებულნი არიან, რომ რუსეთის სული, მისი ეროვნული ხასიათი და ბედი ძევს მისტიურ აღმოსავლეთში და არა რაციონალურ დასავლეთში.

21-ე საუკუნის დასაწყისში რუსეთი კვლავაც საკუთარი როლის ძიებაში მყოფი სახელმწიფოა. რუსეთის ისტორია არის ისტორია მუდმივი სწრაფვისა ტერიტორიული გაფართოებისაკენ. რუსეთი რეგულარულად ისწრაფოდა საზღვრისპირა ქვეყნების დესტაბილიზაციისკენ და ამ საქმეში ადგილობრივი ძალების გამოყენება მისი ნაცადი ხერხია. გეოგრაფიულმა გარემომ შექმნა რუსეთის ერთი მთავარი ლტოლვა - გაფართოვდნენ მათი არსებული საზღვრების მიღმა. ისტორიულმა ბედმა რუსეთს მისცა ისეთი საზღვრები, რომელიც ბუნებრივად არ არის მკაფიოდ გამოკვეთილი, არასტაბილურია, მწირად დასახლებულია და მუდმივი კონფლიქტის საგანია მის მეტოქეებთან. ისტორიულად რუსეთისთვის ვერც დამატებითი ტერიტორიების შემოერთება, დაპყრობა და ვერც კოლონიზაცია ამ პრობლემას ვერ წყვეტდა.

რაც უფრო ღრმად, მისი მეზობლების წიაღში, გადასწევდა რუსეთი თავის სტრატეგიულ პერიმეტრს, უფრო მეტ და ძლიერ მეტოქეებს აწყდებოდა ახალი საზღვრების გასწვრივ. რუსეთის პოლიტიკაც, შესაბამისად მიმართული იყო სასაზღვრო ზონის გამაგრებისკენ, სხვაგვარად ის თავად იქცეოდა უცხოური აგრესიის პლატფორმად. ამიტომ, რუსეთის მმართველნი, დრო და ჟამის შესაბამისად, საზღვრისპირა ქვეყნებში ან მარიონეტულ რეჟიმებს ქმნიდნენ (და ამ ბუფერული ზონებით საკუთარ ტერიტორიას იცავდნენ) ან ახდენდნენ საზღვრისპირა ტერიტორიების ოკუპაციასა და რუსიფიკაციას. ხშირად ამასაც არ სჯერდებოდნენ და საზღვრისპირა ტერიტორიების ეთნიკურ წმენდას ახდენდნენ. ამის მკაფიო მაგალითია სტალინის მიერ ჩატარებული საზღვრისპირა ”არასანდო ერების” მასიური დეპორტაციები. ასევე პოსტსაბჭოური პერიოდის ლიდერების მიერ წახალისებული და ადმინისტრირებული ქართველების ეთნოწმენდა საქართველო-რუსეთის საზღვრის მთელ პერიმეტრზე, როგორც აფხაზეთში, ასევე სამაჩაბლოში.

ამიტომ, რუსეთი კვლავაც ჩათვლის მისი საზღვრის მთელ პერიმეტრზე არსებულ ტერიტორიას მისი სპეციალური გავლენის სფეროდ და შეეცდება მიმდებარე სახელმწიფოების კონტროლს, როგორც საკუთარი ეროვნული უსაფრთხოების აუცილებელ პირობას. სასაზღვრო სახელმწიფოებში რუსეთი ეცდება მეგობრული რეჟიმების წახალისებას.

საქართველოში რუსეთის ინტერესების აგრესიული ფორმით დაცვა სრულიად ადვილად განჭვრეტადი და ახსნადი მოვლენა გახლდათ.

კონსოლიდაცია ქვეყნის შიგნით და ექსპანსია ქვეყნის გარეთ იყო რუსეთის ძირითადი საშუალება დაეცვა თავი მტრული მეზობლებისაგან საუკუნეების მანძილზე. ადვილად დასაცავი ბუნებრივი საზღვრების არარსებობის გამო რუსეთის ისტორიული სტრატეგია იყო ბუფერული ზონების დაარსება მასსა და მის მეტოქეებს შორის. უკრაინა იყო ასეთი ზონა თათრებისა და თურქების წინააღმდეგ საუკუნეების მანძილზე. პოლონეთი ასრულებდა ამ როლს გერმანიის წინააღმდეგ მე-19 საუკუნში და ასევე, 1939 წლის საბჭოთა კავშირ-გერმანიას შორის დადებული პაქტის შემდეგ. ცივი ომის დროს კი  საბჭოთა კავშირის აღმოსავლეთევროპული სატელიტები თამაშობდნენ ბუფერის როლს.

რუსეთისათვის დღესაც უმთავრესი თავისტკივილია ყოფილი საბჭოური რესპუბლიკების რუსეთისათვის მტრულ ძალებთან ალიანსებში შესვლა. რუსეთის მმართველი ელიტა თვლს, რომ მათი ქვეყანა არის ისტორიულად და გეოგრაფიულად ერთ-ერთი მთავარი გარანტორი მსოფლიო წესრიგისა და მათი ეს ”გრანდ” სტრატეგია იქნება რუსული პოლიტიკის წარმმარველი წლების განმავლობაში. რუსეთი მსოფლიო როლის თვალსაზრისით, საკუთარ თავს ამერიკის თანასწორად განიხილავს. აქედან გამომდინარე, რუსეთის პოლიტიკა აგრძელებს კონცენტრირებას საერთაშორისო ურთიერთობების ისეთ სისტემაზე, სადაც მთავარი, სუპერსახელმწიფოები არიან ძირითადი გარანტორები გლობალური წესრიგის, მათ აქვთ უფლება უზრუნველყონ საკუთარი ეროვნული ინტერესები ისე, როგორც თავად ჩათვლიან საჭიროდ, პატივს სცემენ რუსეთის პრიმატს მათთვის მიკუთვნებულ გავლენის სფეროებზე და შეინარჩენებენ ზოგად ძალთა ბალანსს ერთმანეთს შორის.

სუპერსახელმწიფოების მიერ დომინირებულ საერთაშორისო სისტემაში, რუსეთის აზრით, პატარა სახელმწიფოები, განსაკუთრებით ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკები -  მსოფლიო თანამეგობრობის არასრულფასოვანი წევრები, მოკრძალებულად უნდა იქცეოდნენ მაშინ, როდესაც დიდი სახელმწიფოები პოზიციონირებენ ერთმანეთში, რათა გაინაწილონ დომინანტი როლი პატარა სახელმწიფოებზე.

რუსეთის პოლიტიკა მკაფიოდ იკვეთება და იგი არის მიმართული რუსეთის გაძლიერებისაკენ. როგორც ძირითადი საერთაშორისო მოთამაშე, მისი მიზანია დომინირება პოსტსაბჭოურ სივრცეზე და პრაგმატული კოოპერირება დასავლეთთან იმდენად, რამდენადაც ეს რუსეთის ეროვნულ ინტერესებში შევა. ამავე დროს, რუსეთი ცდილობს არ მისცეს საერთაშორისო ნორმებსა და ინსტიტუტებს საშუალება რამენაირად შეზღუდს რუსული პოლიტიკა. რუსეთი ორიენტირებულია გააკონტროლოს ე.წ. ახლო საზღვარგარეთი და არ დაუშვას მეტოქის მიერ იქ გავლენის ზონების შექმნა.

დასავლეთის პოლიტიკური ტრადიციისაგან განსხვავებით, სადაც ძალაუფლება ეფუძნება რაციონალურ იდეებსა და ინსტიტუტებს, ბიზანტიური ტრადიცია ყოველთვის უკავშირებდა ძალაუფლებას რაღაც ირეალურს, არარაციონალურსა და პიროვნულს. მმართველობის ასეთი მოდელის პირობებში მთელი ძალაუფლება კონცენტრირებულია ლიდერის ხელში - ეს იქნება იმპერატორი, გენერალური მდივანი, კეისარი თუ პრეზიდენტი, რომელიც ხდება ეროვნული სიმბოლო, მისი არბიტრი და სტაბილურობის გარანტორი. რუსეთი საუკუნეების მანძილზე იყო სახლემწიფო ევროპაში, მაგრამ იგი არ ჰგავდა შინაგანად ევროპულ სახელმწიფოს.

რუსეთის იმპერატორებს პეტრეს და ეკატერინეს სჯეროდათ, რომ რუსეთს შეეძლო ევროპული მოდელის მორგება რუსულ პირობებზე ევროპული იდეების გადმოღების გარეშე. მათ უნდოდათ ევროპა ევროპული განმანათლებლური იდეების გარეშე.

პიროვნების თავისუფლება, კანონის უზენაესობა, რელიგიური ტოლერანტობა, წარმომადგენლობითი მთავრობა, მმართველის ძალუფლების შეზღუდვა იყო ის, რამაც საშუალო ფენაზე დაყრდნობით შესაძლო გახადა ევროპული საზოგადოების დაწინაურება. მაგრამ მთელი ისტორიის მანძილზე საშუალო ფენა არ არსებობდა რუსეთის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ ცხოვრებაში. რუსული ინტელიგენცია ვერ ასრულებდა რუსეთში იმ როლს, რასაც საშუალო ფენა დასავლეთში.

პუტინიც, ისევე, როგორც მისი წინამორბედი მოდერნიზატორები, ძირითადად კონცენტრირებულია რუსეთის ეფექტურ და პროდუქტიულ ქვეყნად გადაქცევაზე და არა მისი პოლიტიკური სისტემის ლიბერალიზაციაზე. ამიტომაც, რუსეთი ყოველთვის იყო ევროპელებისათვის ანტიმოდელი, ანტითეზა იმისა, თუ როგორი უნდა იყოს განმანათლებლური საზოგადოება.

თავად მარქსიზმის გადმოთარგმნა საბჭოთა სინამდვილეში, კომუნიზმის იდოლოგია და ინსტიტუციებიც იქცნენ ტრანსფორმირებულნი, სადაც უნიკალურად და გამოკვეთილად რუსულ, ავტორიტარულ და არა უფრო დემოკრატიულ, ევროპულ სოციალიზმად. ნახევარი ევროპის კონტროლმა ვერ გააევროპელა რუსეთის შიდა პოლიტიკური ევოლუცია, არამედ პირიქით, მან აქცია აღმოსავლეთ ევროპა ნაკლებ ევროპულად.

ისტორიულად, და ეს არც არის გასაკვირი რუსეთის გეოგრაფიის მქონე ქვეყნისათვის, ამ სახელმწიფოს მთავარი აქცენტი კეთდებოდა ძალაუფლებასა და კონტროლზე. ტრადიციულად მთავარი მოთხოვნა რუსეთის პოლიტიკური ლიდერებისადმი იყო ზესახელმწიფოს სტატუსის აღდგენა-შენარჩუნება, მისი ინტერესების აგრესიულად დაცვა, როგორც გლობალურად, ასევე მის სამეზობლოში, გავლენის ზონებში. დღესაც, ვისაც სურს რუსეთის სახელმწიფოს ქმედებების გათვლა, უნდა გაითვალისწინოს, რომ აგერ უკვე ორი დეკადის მანძილზე რუსეთის ძირითადი მიზანია ერთპოლუსიანი, ამერიკის მიერ დომინირებული მსოფლიო შეიცვალოს საერთაშორისო სამართლით მართულ რამდენიმე პოლუსიანი მსოფლიოთი, სადაც რამდენიმე ზესახელმწიფო ერთმანეთთან ურთიერთობით გადაწყვეტს პრობლემებს.

ერთი მთავარი განმასხვავებელი ნიშანი თანამედროვე რუსეთისა საბჭოთა კავშირისაგან არის ის, რომ რუსეთის მთავარი ვალუტა არის ენერგეტიკა - ნავთობი და გაზი. საბჭოთა კავშირის მთავარი ვალუტა კი იყო სამხედრო ძლიერება, ნავთობი და გაზი ამ დარგის განვითარებას ხმარდებოდა. პუტინის რუსეთი მზარდ ყურადღებას უთმობს ეკონომიკურ ფაქტორებს, როგორც სახელმწიფო ძალაუფლების მთავარ კომპონენტს. პუტინი სამართლიანად ამტკიცებს, რომ სამხედრო უსაფრთხოების დონე პირდაპირ არის დამოკიდებული ეკონომიკური ზრდისა და ტექნოლოგიური განვითარების ტემპზე. გაზპრომიც, და უფრო ნაკლები ხარისხით როსნეფტიც, არიან გარკვეულწილად ეკონომიკური იარაღი, რითიც კრემლი მოძრაობს საკუთარი დიპლომატიური მიზნების მიმართულებით.

საინტერესოა რამდენად მყარია გრძელვადიანად რუსეთის ასეთი აგრესიული საგარეო პოლიტიკა, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, თუკი რუსეთმა ვერ მოახერხა საკუთარი ეკონომიკის დივერსიფიცირების ტემპის გაზრდა.

რუსეთში კარგად აცნობიერებენ, რომ მათი კეთილდღეობა დამოკიდებულია ენერგომატარებლებზე არსებულ ფასებზე და ის არის მძევალი გლობალური ენერგო ბაზრის რყევების. რუსეთს სურს ბარელზე 70 დოლარი და უფრო მეტი სტაბილური ფასი ნავთობის მაგრამ, ამავე დროს, არც თუ ისე ბევრად მაღალი, რადგან მომხმარებელი ქვეყნები ნავთობის მაღალი ფასების პირობებში იძულებულნი იქნებიანალტერნატიული ენერგიის წყაროების მოძიება დაიწყონ. პუტინმა იცის, თუ რაოდენ დიდადაა რუსეთი დამოკიდებული მსოფლიო ეკონომიკაზე (საბჭოთა კავშირისაგან განსხვავებით) და რაოდენ სწრაფად შეიძლება ეს ახლად დაგროვებული რუსული სიმდიდრე ხელიდან იქნეს გამოცლილი. მან იცის, რომ ნავთობი და გაზი შეიძლება იყოს მხოლოდ ხიდი უფრო ფართო და დივერსიფიცირებული ეკონომიკისაკენ.

მთლიანად ეკონომიკა დღეს რუსეთში კვლავაც მოუქნელი და არაკონკურენტუნარიანია. ფიზიკური ინფრასტრუქტურა დაძველებულია, სამხედრო სფერო ღრმად კორუმპირებული და არაეფექტურია, ქსენოფობია საზოგადოებაში ჰყვავის და იზრდება. უფრო მეტად კი ქვეყნის დემოგრაფიული მდგომარეობა შეიძლება იქცეს მთავარ ბარიერად რუსეთის გრძელვადიანი შესაძებლობების რეალიზებისას.

ზემოთჩამოთვლილი სუსტი მხარეები შეზღუდავენ რუსეთის მცდელობას გლობალურ ასპარეზზე აგრესიულად თავის დაკვიდრებაში, მაგრამ ამავე დროს, ამ სისუსტეების გავლენა მოკლე და საშუალო ვადაში იქნება მაინც მინიმალური. და მაინც, რუსეთი არსებული ბუნებრივი, ფიზიკური, სამხედრო, გეოგრაფიული რესურსით არის მსოფლიოს უმნიშვნელოვანესი სახელმწიფო და ვისაც ეს დაავიწყდება, მეზობელი იქნება თუ მისი ავისმსურველი, საკუთარ თავზე გამოცდის ასეთი უგუნურების შედეგებს. ეს კარგად გამოჩნდა ჩვენი ავადსახსენებელი აგვისტოს ომის დროსაც.


საქართველო ამ დასკვნამდე მხოლოდ საკუთარი გაჩანაგებისა და დამარცხების ხარჯზე მივიდა.

Saturday, November 26, 2011

დამცირების ემოციონალური ზონა

დამცირება იმ უძლურების შეგრძნებაა, როდესაც ინდივიდი, კოლექტივი ან ერი გრძობს, რომ ის აღარ არის საკუთარი მომავლის ბატონ-პატრონი, როდესაც პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალურ-კულტურული პირობები სხვის მიერ არის ნაკარნახევი და თავსმოხვეული.

დამცირების ემოცია გარკვეულწილად ყველა საზოგადოებაში არსებობს და ზოგჯერ ის შესაძლებელია სტიმულადაც კი იქცეს სოციალური სტიმულირებისა და წარმატებისათვის - ”მე განახებ რისი გამკეთებელიც ვარ!”.

მიჩნეულია, რომ 70-ნი, 80-ნი წლების პირველი აზიური ეკონომიკური საოცრება იყო წარმატებული რეაქცია იმ ეროვნული დამცირების ემოციისა, რაც მაშინ სამხრეთ კორეასა და ტაივანს გააჩნდათ და სურდათ ყოფილი მჩაგვრელისათვის (იაპონია) ეჩვენებინათ, რომ მათაც შეეძლოთ წარმატების მიღწევა გლობალურ ეკონომიკურ არენაზე. არდანებების მსგავსი განცდა ასევე ერთ-ერთი მამოძრავებელი ფაქტორი გახლდათ დღევანდელი ჩინური რენესანსისა

დამცირების ემოცია, რომელიც აზიის რეგიონში იაპონიის დომინანტი როლის საპასუხოდ გავრცელდა, დღესაც მუშობს, როგორც მასტიმულირებელი და ენერგიის მიმცემი საშუალება. თავის მხრივ დამცირების ემოცია დღეს უკვე იაპონელებშიც არსებობს ჩინელების დაწინაურების გამო.

იმისათვის, რათა დამცირების ემოცია მასტიმულირებელ ფაქტორად იქცეს, აუცილებელია იმედის მარცვალის არსებობაც - იმედისმომცემი პოლიტიკური და ეკონომიკური კონტექსტი, პოლიტიკური ხელმძღვანელობა, რომელსაც შესწევს უნარი უკეთესი მომავლის იმედის დროშის ქვეშ დარაზმოს საკუთარი ხალხი.

დამცირების ემოციას იმედის მარცვალის გარეშე მივყავართ სასოწარკვეთილებამდე და შურისძიებისაკენ, რაც შესაძლოა ნგრევის იმპულსად იქცეს. დღეს, ამ ფორმით დამცირების ემოცია დომინირებს  მეტწილად ახლო აღმოსავლეთის არაბულ ისლამურ სამყაროში. რაღა თქმა უნდა ჩვენ ვერ ვილაპარაკებთ ისლამურ სამყაროზე როგორც ერთ მონოლითურ ერთეულზე. ისლამური სამყარო მრავალფეროვანია და მოიცავს სხვადასხვა პოლიტიკურ და კულტურულ ნაირსახეობებს: შიიტები სუნიტების წინააღმდეგ, ზომიერები რადიკალების წინააღმდეგ, ახლოაღმოსავლელები აზიელების წინააღმდეგ. რეგიონი გდაჭიმულია დასავლეთით მაროკოდან აღმოსავლეთით კი  პაკისტანსა და ავღანეთამდე. ისლამური სამყარო ექსტრემალურად დაყოფილი და განსხვავებულია. ირანელებს არანაირი კავშირი არა აქვთ არაბებთან და თურქებთან. თურქები თავიანთი გეოგრაფიული მდებარეობით უცილობლად ახლო აღმოსავლეთ მიეკუთვნება, მაგრამ თურქული ელიტა თავს ევროპელად თვლის და სურს ევროკავშირში გაერთიანება.

დამცირების ემოცია გავრცელებულია მუსულმანური საზოგადოების ყველა ფენაში - ღარიბებიდან დაწყებული დამთავრებული ყველაზე მდიდრებით და ვესტერნიზირებული ადამიანებით. ახალი მომძლავრებული და რადიკალიზებული ისლამური იდენტურობა სწრაფი ტემპით ვითარდება. ხშირად კითხულობენ რა არის წყარო და საზრისი ამ ახლადწარმოჩენილი ისლამური იდენტურობისა? - ის სათავეს იღებს ღრმა ისტორიიდან, ისლამი არის რელიგია, რომელიც მე-7 საუკუნის დასაწყისში წარმოიშვა ბიზანტიისა და სასანიდების იმპერიის მიჯნაზე, რომლებიც მაშინ დომინირებდნენ დასავლურ სამყაროს. ამ ახალი რელიგიის სახელით არაბებმა დააარსეს ახალი იმპერია, ხალიფატი, რომელიც შუა აზიიდან ესპანეთამდე იყო გადაჭიმული. სულ მალე ამ იმპერიის ხელისუფლების ცენტრმა არაბეთის ნახევარკუნძულიდან მაროკოში გადაინაცვლა იქიდან კი ბაღდათში აბასიდების ბატონობის დროს. ამ მოვლენების პარალელურად არაბული ენა გავრცელდა და გადაიქცა კულტურის გავრცელების საშუალებად, რომელიც მუსულმანურ სამყაროს გასცდა. არაბული ენა გახდა ლათინურის ექვივალენტი, რომელიც იგივე როლს რომის იმპერიის დროს ასრულებდა, არაბული ენა იმ ეპოქაში თითქმის იგივე ფუნქციას ასრულებდა, რასაც თანამედროვე ეპოქაში ინგლისური ენა ასრულებს. არაბული იქცა უნივერსალურ ენად - Lingua Franca - რომელსაც იყენებდნენ მუსულმანებიც, ებრაელებიც და ქრისტიანებიც. მკვლევარები დღესაც კი ვერ საზღვრავენ დაბეჯითებით იმ პერიოდის ზოგიერთი მეცნიერული და ფილოსოფიურ ნაშრომთა ავტორების რელიგიურ მიკუთვნებულობას, რომლებიც წერდნენ და აზროვნებდნენ არაბულად. არაბულ ენაზე მოღვაწეობა არ ნიშნავდა ავტომატურად ავტორის მუსულმანობას. რამდენიმე წლის წინ კაიროში ისტორიული გამოფენაც კი მოეწყო სათაურით "როცა მეცნიერება ლაპარაკობდა არაბულად".

ოტომანთა ხანა მე-16-18 საუკუნეებში იყო ბოლო დიდი გამოვლინება ისლამური სამყაროს ბრწყინვალებისა, მაგრამ, ამავე დროს, ეს ხანა იყო დასაწყისი მუსულმანური სამყაროს დაკნინებისა და დაღმასვლის. ამ დროისათვის მუსულმანური ცივილიზაციის მმართველი ოჯახი ლაპარაკობდა უკვე თურქულად. ამ დროისათვის დასავლეთი უკვე მუსულმანურ სამყაროს მიმართ შეტევაზე ხოლო ოტომანები კი თავს დაცვაზე იყვნენ გადასულნი. მე-18 საუკუნეში დაწყებული ისლამის პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური დაკნინება  დღესაც გრძელდება.

დღეისათვის მუსულმანი მოსახლეობის ხვედრითი წილი მსოფლიო მოსახლეობაში შეიძლება იზრდება კიდეც, მაგრამ ისლამურ სამყაროში დომინირებს პოლიტიკური და კულტურული დამცირების განცდა, შესაბამისად გაძლიერებულია მოთხოვნა ღირსების აღდგენისა, როგორც ინდივიდუალურად, ასევე კოლექტიურადაც. თაობიდან თაობაში ისლამური სამყაროს უმრავლესობის ფსიქოლოგიური მდგომარეობა არ იცვლება - საკუთარი უპასუხისმგებლო ლიდერებით წახალისებულნი, იმის ნაცვლად, რომ შეეცადონ საკუთარი საზოგადოების თვითანალიზი და გამოსავალსაც  საკუთარ წიაღში მიეგნონ, ისინი იოლ გამოსავალს სჯერდებიან და განტევების ვაცს დასავლეთის, ამერიკისა და ისრაელის სახით აღმოაჩენენ ხოლმე. საკუთარი საზოგადოების წარუმატებლობა სხვას ბრალდება.

განა საქართველოშიც იგივე არ ხდება ხოლმე, როდესაც ჩვენც სხვას ვაბრალებთ ჩვენს უუნარობას?!

დამცირების ემოციის დომინირებას ისლამურ სამყაროში მრავალი წყარო აქვს, უმთავრესი მაინც ისტორიული დაკნინების განცდაა. ისლამისტური ფანტაზიების მთავარი გენერატორი დაკნინების შიშია - ემოცია, რომელიც უჩნდება ყველა ცივილიზაციას, იმპერიას, ერსა და საზოგადოებას სხვადასხვა ინტენსიურობითა და პერიოდულობით. ოსმალოები, მაგალითისათვის, ბოლო სამი საუკუნე შეპყრობილნი იყვნენ საკუთარი დაკნინების განცდით. მე-19 საუკუნის მანძილზე მათ ევროპის ჩლექიან კაცსაც კი ეძახდნენ -"Sick man of Europe".
ევროპელებიც კი ალაპარაკდნენ საკუთარ დაკნინებაზე პირველი მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ ისეთი მოაზროვნეების პირით, როგორებიც სპენგლერი და ტოინბი იყვნენ, "ჩვენ, ცივილიზაციებმა ვისწავლეთ, რომ ჩვენ ვართ მოკვდავნი" - 20-იან წლებში წერდა ფრანგი პოეტი და ფილოსოფოსი პოლ ვალერი.

ისლამურმა წარმოდგენამ საკუთარ დაკნინებაზე, რომლიც დაიწყო მე-17 საუკუნის ბოლოდან, ახალ სიღრმესა და გაქანებას მიაღწია მე-20 საუკუნეში. მე-7 საუკუნეში არაბებმა შექმნეს ცივილიზაცია, სადაც სხვა ხალხებს იზიდავდნენ და რთავდნენ, მე-19 მე-20 საუკუნეებში კი ისინი თავად აღმოჩდნენ შესრუტული და ჩართულნი ახალ სამყაროში, სხვის ცივილიზაციაში, რომელიც დასავლითის მიერ შეიქმნა. არაბებმა თითქოს უკვე შეასრულეს საკუთარი მისია ძველი ბერძნული ნააზრევისა და ფილოსოფიის კაცობრიობისათვის შენარჩუნებით და ცივილიზაციის ესტაფეტა დასავლეთს გადასცეს. ამ კონტექსტში არაბების ცნობილი მარცხი 1967 წლის ე.წ. ექვსდღიან ომში ებრაელებთან მათ მიერ აღქმული იყო არა მხოლოდ როგორც სამხედრო მარცხი, არამედ როგორც უფრო საფუძვლიანი, ზნეობრივი მარცხი და დაკნინება. არაბებმა დაკარგეს საკუთარი თავის რწმენა და ეს იყო აღქმული როგორც მთავარი პრობლემა არაბული სამყაროსი. პრობლემა იყო უფრო მეტად კულტურული და მორალური ხასიათის, ვიდრე პოლიტიკური ან ეკონომიკური, ეს იყო ისტორიული შეურაცყოფა-დამცირება.

ძნელია ბოლომდე ჩაწვდე ისლამურ სამყაროში დაკნინების განცდის წარმოშობის ყველა მიზეზს. ის დრო, როდესაც ქრისტიანულმა დასავლეთმა დაიწყო საკუთარი რენესანსი ემთხვევა ისლამის დაქვეითების დაწყებას. გარდატეხის მომენტად ხშირად სახელდება 1683 წელი, როდესაც ოსმალოებმა ვერ შეძლეს ალყაშემორტყმული ვენის აღება. მათ გააცნობიერეს, რომ ისტორია - აქამდე მათ სასარგებლოდ წარმართული - უკვე მიმართულებას იცვლიდა. მათ სჯეროდათ, რომ კონსტანტინეპოლის აღებით 1453 წელს ისინი იტორიის რჩეულნი გახდნენ.  მაგრამ მათი უუნარობა შეენარჩუნებინათ უპირატესობა ქრისტიანულ ევროპაზე სამხედრო ტექნოლოგიისა და განსაკუთრებით კი თოფის წამლის და იარაღის კუთხით, აღმოჩნდა ძირითადი ფაქტორი ძალაუფლებისა და გავლენის ისლამური სამყაროდან დასავლეთისკენ გადასვლის საქმეში.

ისლამურ სამყაროში არსებულ დამცირების ემოციის უმთავრესი გამომწვევი მიზეზებია:

  • მათი ისტორიული დაქვეითების განცდა
  • მათი დაქვემდებარება დასავლური იმპერიალიზმისადმი
  • მათი ახლადმოპოვებული დამოუკიდებლობის გამო არსებული იმედების არგამართლება
  • ისრაელის სახელმწიფოს შექმნა და მისი წარმატებები
  • ისლამური სამყაროს ლიდერების უუნარობა
  • გლობალიზაციის პროცესით გამოწვეული იმედგაცრუება
  • ნავთობის როგორც იარაღის ეფექტურად ვერგამოყენება

ისრაელის სახელმწიფოს არსებობა ისტორიული, კულტურული, დემოგრაფიული და რელიგიური მიზეზების გამო იკავებს განსაკუთრებულ ადგილს ისლამური სამყაროს დამცირების განცდის არსებობაში . ისრაელის სახელმწიფოს ჩამოყალიბება 1948 წელს იყო სიმბოლური შოკი არაბული სამყაროსათვის. ეს მათ თვალში იყო სრული მტკიცებულება საკუთარი უუნარობისა. დასავლეთში ზოგს ეს განცდა შეიძლება გადაჭრბებულადაც კი მოეჩვენოს, რადგან ისრაელი უზარმაზარ ისლამურ რეგიონში პატარა ტერიტორიას იკავებს, მაგრამ არაბებისათვის ამ შემთხვევაში, არა ტერიტორიის სიდიდე, არამედ ამ პატარა ტერიტორიის არსია მნიშვნელოვანი - იერუსალიმი ხომ ისლამის ერთ-ერთ წმინდა ადგილად ითვლება!

ეგვიპტე ალბათ ის ქვეყანაა, რომელიც ყველაზე მეტად იყო შეურაცყოფილი და დამცირებული ისრაელის არსებობით. ექვს დღიანმა ომმა დაამსხვრია პრეზიდენტ ნასერის არაბული ნაციონალიზმის ამბიცია. იგი მანამდე, 1956 წელს წინ აღუდგა საფრანგეთის, ბრიტანეთისა და ისრაელის ნეოიმპერიალისტურ საომარ ქმედებას და სუეცის არხის ნაციონალიზაცია და ექსპროპრიაცია მოახდინა, არხი მანამდე ბრიტანელების ხელში იყო. ნასერი ამ საქმეში ამირიკისა და საბჭოთა კავშირის დახმარებასაც კი ოსტატურად იყენებდა.მაგამ 1967 წელს 3 მილიონიანმა პატარა ქვეყანამ საჰერო უპირატესობის წყალობით სრულიად გააცამტვერა ნასერის სამხედრო ძალები. რაც ეგვიპტის  ჭრილობებს მარილს უმატებდა იყო ის, რომ ისრაელი იჩემებდა ეგვიპტის ყოფილი მონების სულიერ მემკვიდრეობას, იმ მონების, რომლებიც მოსემ ეგვიპტიდან გამოიყვანა. როგორ მოხდა, რომ ამ მონებმა თავად დაამცირეს ფარაონ რამზეს მეორის მემკვიდრეები?

რაღა თქმა უნდა აქვე უნდა ითქვას, რომ ისრაელმა თავადაც შეუწყო ხელი ისლამურ სამყაროში დამცირების ემოციის დამკვიდრებას, მათი დასახლებების განუწყვეტელი გაფართოებით პალესტინის სიღრმეში. საერთაშორისო საზოგადოების წინაშე დადებული არაერთი დაპირების მიუხედავად, ისრაელელებმა აჩვენეს უგულისყურო დამოკიდებულება პალესტინელების მიმართ. საბოლოო ჯამში, პასუხისმგებლობის ტვირთი უნდა განაწილდეს პალესტინელებზეც, ებრაელებზეც, არაბ პოლიტიკურ ლიდერებზეც და საერთაშორისო საზოგადოებრიობაზეც.

მუსულმანები ხშირად დამცირების ემოციას მთელს მსოფლიოში ძალადობის სხვადასხვა ფორმით გამოვლინებითა და ტერორიზმით  პასუხობენ. განსაკუთრებულად ამერიკას ადანაშაულებენ, ასევე მათი რისხვა და იმედგაცრუება მიმართულია საკუთარი კორუმპირებული მთავრობებისკენ, რომლებიც ამერიკის მოკავშირენი და კლიენტები არიან.

ისლამური სამყარო კარგად ხედავს თუ რაოდენ კარგად იყენებენ გლობალიზაციის პროცესს აზიური და დასავლური ქვეყნები თავიანთ სასარგებლოდ მაშინ როდესაც თავად ისლამური სამყარო ამას ვერ ახერხებს. ისინი უკიდურესად მცირე ინვესტიციებს დებენ განათლებასა და მეცნიერულ კვლევებში. ისლამურ სამყაროში ადამიანური განვითარების ინდექსის დაბალი დონეა, ეკონომიკური კონკურენტუნარიანობის დეფიციტია, დემოკრატიის პროგრესის არქონაა, მზარდი დიფერენციაციაა ღარიბთა და მდიდართა შორის და ეს ფაქტორები კიდევ უფრო ამძლავრებს მათში დამცირების ემოციას.


იბადება კითხვა: ნუთუ ისლამი არათავსებადია თანამედროვეობასთან, კაპიტალიზმთან და დემოკრატიასთან? შესაძლებელია იქ ჭეშმარიტად დემოკრატიული საარჩევნო პროცესი? მაშინ, როდესაც არ არსებობს ზოგადად დემოკრატიული კულტურა და მძლავრი საშუალო ფენა, არჩევნებია გარდაუვლად დააწინაურებს არადემოკრატიულ ძალებს, როგორც პალესტინაში ჰამასის გამარჯვებამ ხოლო ირანში ე.წ. ზომიერების დამარცხებამ ნათლად გვიჩვენა.მაგრამ ამავე დროს ჩვენი მეზობელი თურქეთი არის ბრწყინვალე მაგალითი ამ წინააღმდეგობის დაძლევისა. მათი გზა გარკვეულწილად დასავლურისა და აზიურის ჰიბრიდია, რომელსაც ბოლომდე ჩამოყალიბებული მოდელის სახე ჯერ არც კი მიუღია.

უახლოესი ისტორია იმას გვიჩვენებს, რომ არ უნდა გვქონდეს დიდი იმედი მოდერნისტული და დემოკრატიული ისლამის გამოკვეთისა და აღმოცენების. ურთიერთობა ისლამსა და პოლიტიკას შორის ფუნდამენტალურად განსხვავდება ურთიერთობისაგან ქრისტიანობასა და პოლიტიკას შორის. მაგრამ ეს ავრომატურად მაინც არ უნდა ნიშნავდეს იმას, რომ დემოკრატია ისლამისათვის სრულიად მიუღებელია. დიდი რაოდენობა მეცნიერებისა და მოაზროვნეების ისეთ ქვეყნებში, როგორებიცაა ეგვიპტე, თურქეთი, ირანი, მალაიზია, ინდონეზია იკვლევენ თუ როგორ მოხერხდეს თავიანთი ქვეყნების პოლიტიკურ ცხოვრებაში პრაქტიკულად გატარდეს ისლამის ორაგნულად ბუნებრივი ღირებულებები - პლურალიზმი, ტოლერანტობა და სამოქალაქო მონაწილეობა.

ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ მრავალი მკვლევარის აზრით პრობლემები თავად ისლამის რელიგიაშია. პირველი პრობლემა ისაა, რომ ამ მკვლევარების აზრით მუსულმანისათვის დამოკიდებულება ღმერთთან არის შიშზე აგებული და ნაკლებად სიყვარულზე. მეორე პრობლემა ისაა, რომ მათივე მტკიცებით, ისლამმა იცის ზნეობრიობის მხოლოდ ერთი წყარო - შეუცდომელი წინასწარმეტყველი მუჰამედი. მესამე პრობლემა ისაა, რომ ისლამში მძლავრად დომინირებს სექსუალური მორალი, რომელიც მომდინარეობს მუჰამედის დროინდელი არაბული ტომობრივი ღირებულებიდან, რომლებიც ამ მკვლევართა აზრით, შეუსაბამოა თანამედროვეობასთან. მათი აზრით სწორედ ეს ელემენტებია რაც განაპირობებს ისლამის ჩამორჩენას დასავლეთისგან და ახლა უკვე აზიისგანაც.

დღეს სრულიად ნათელია, რომ ქალის, როგორც თანასწორის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ინტეგრირების გარეშე ვერც-ერთი საზოგადოება ვერ მიაღწევს საკუთარი შესაძლებლობების სრულ გამოვლენას. გლობალური კონკურენციის პირობებში განა ძალუძთ მუსულმანურ ქვეყნებს კონკურენციაში შევიდნენ სხვასთან საკუთარი მოსახლეობის მხოლოდ ნახევარის პოტენციის გამოყენებით?

მზარდი რაოდენობა განათლებული ქალებისა ევროპაში, ამერიკასა და თავად ისლამურ სახელმწიფოებში იბრძვიან ქალთა უფლებებისათვის ისლამის შიგნით. ეს მოძრაობა შეიძლება იქცეს ერთ-ერთ ყველაზე მძლავრ რევოლუციად და ცვლილებების მომტანად ისლამურ სამყაროში. კულტურათა ურთიერთ გამდიდრება სწრაფად ვითარდება დარაღა თქმა უნდა დღეს, გლობალური კომუნიკაციების ქსელების ხანაში ვერც-ერთი კულტურა ვერ იქნება იზოლირებული სხვა კულტურების გავლენისაგან.

ასევე პოლიგამიის საკითხი არის ნათელი მაგალითი იმ უზარმაზარი სხვაობისა, რაც წარმოდგენებშია ტრადიციულ ისლამსა და დასავლეთს შორის. დასავლეთისთვის სრულიად მიუღებელია პოლიგამია, მრავალცოლიანობა. ხოლო მართლმორწმუნე მუსულმანისთვის, ეს ისლამური კანონისა და ადათის დიდი მიღწევაა. დასავლელების მიერ პოლიგამიის დაგმობა მუსულმანისათვის შეურაცყოფის მიყენებაა. მუსულმანები თანამედროვე დასავლური საერთაშორისო წესრიგისა და კანონის ქვეშ ცხოვრობენ და ამ დასავლურ თანამედროვეობასთან ისინი შეუსაბამობაში მოდიან. ამიტომაცაა, რომ ისლამურ სამყაროში თანამედროვე კულტურა ნაკელბად წახალისებულია და ხშირად იდევნება კიდეც. ასეთ პირობებში საშიშია იყო მოაზროვნე, ინტელექტუალი ან ხელოვანი, სადაც მმართველ დესპოტებსა და რელიგიურ ფუნდამენტალისტებს საერთო ინტერესები აქვს - ჩაახშონ და აკრძალონ კრეატიულობისა და შემოქმედების თავისუფალი გამოხატვა.

რელიგიური ფუნდამენტალიზმის ქვეყნებში მხოლოდ ღმერთია პასუხი მათ წარუმატებლობის დაძლევაზე. ეს კი არის გზა საბოლოო დამარცხებისა, რადგან ის არ სთავაზობს არანაირ აზრიან სტრატეგიას თანამედროვე პრობლემატიკის დასაძლევად. ღმერთი - როგორც ერთადერთი პასუხი წარუმატებლობიდან ამოსასვლელად - არის პასიურობის, უმოქმედობის, საკუთარი შინაგანი პოტენციის არგამოყენების, ფუნდამენტალიზმისა და უვიცობის გზა.

”ხელი გაანძრიე და ღმერთიც მაშინ გიშველისო!” - ქართველ კაცს უთქვამს და მეც ამ რჩევით ვამთავრებ ამ სტატიას.

Monday, November 21, 2011

იმედის ემოციონალური ზონის ქვეყნები, ჩინდია


როგორც წინა სტატიებში აღვნიშნავდით, იმედი გახლავთ გამოხატულება თვითრწმენის სიჭარბის, რომელიც ადამიანებს მომავლისაკენ უბიძგებს და სხვებთან ურთიერთობას უადვილებს. იმედის ძირითადი ზონა აზიის კონტინენტია. პირველად უახლოეს ისტორიაში თანამდეროვეობა და მოდერნიზაცია მხოლოდ ვესტერნიზაციას, ე.ი. მიბაძვასა და იმიტაციას აღარ უკავშირდება.  მოდერნიზაციის ახალი სკოლა ყალიბდება და მომდინარეობს უკვე აზიიდანაც.

ბოლო 30 წელზე მეტია, რაც ჩინეთი და ბოლო 20 წელია ინდოეთიც - ეს ორი აზიური გიგანტი - დაახლოებით 10%-იანი წლიური ეკონომიკური ზრდის ტემპით ხასიათდებიან და მსოფლიოს დომინანტ სახელმწიფოთა რიცხვში შედიან. ჩინდია, როგორც მათ ხშირად უწოდებენ, არის აზიის ორი სწრაფად განვითარებადი დემოგრაფიული გიგანტი.



ისინი ერთმანეთისაგან საკმაოდ განსხვავებული სახელმწიფოები არიან და ჩინეთი ეკონომიკურად 2-ჯერ მძლავრია ინდოეთზე. მაგრამ მათი საშუალო ფენის სტატუსს მიღწეული მოსახლეობის რაოდენობა თითქმის თანაბარია - 400 მილიონი ჩინეთში და 400 მილიონი ინდოეთში. მათი შეკრებით ვიღებთ 800 მილიონიან ერთეულს - მსოფლიო გიგანტს, რომელიც ცვლის საერთაშორისო ეკონომიკურ და სტრატეგიულ წესრიგს. მოსალოდნელია მიმდინარე დეკადის მანძილზე ამ რიცხვისათვის ახალი 1 მილიარდი საშუალო ფენის დამატება და ასეული მილიონობით ამ ქვეყნებში მცხოვრებ დანარჩენი მოსახლეობის ამოსვლა სიღატაკიდან.

ფართო გაგებით, რაღა თქმა უნდა ჩინდია გულისხმობს ორ ძლიერ განხვავებულ ცივილიზაციას და ორივე საკმარისი თვითრწმენითა და იმედიანობით აღსავსეა, რათა დანარჩენ სამყაროსთან ღია ურთიერთობებში შევიდეს როგორც ეკონომიკურად, ასევე კულტურულადაც. მხოლოდ შეშინებულ და საკუთარი თავისადმი ნაკლები რწმენის მქონე ერებს სჩვევიათ ჩაკეტვა, რათა თავიდან აიცილონ უცხოური ზეგავლენა. თვითრწმენა და კულტურული ჩაკეტილობის დაძლევა პირდაპირ დაკავშირებული ერთმანეთთან. მაგრამ, ამავე დროს, თვითრწმენა, რასაც ჩინდია განიცდის სპეციფიურია და ჩინეთის შემთხვევაში იგი არ ვრცელდება პოლიტიკურ სფეროზე. ეს გასაგებიცაა, რადგან ჩინეთის პოლიტიკურ ლიდერებს არ აქვთ მთლად სრული გაგება თავისუფლების და დემოკრატიის და წინააღმდეგობრივი ლოიალურობა ორივე სისტემის - კომუნიზმისა და კაპიტალიზმისადმი დიდხანს შენარჩუნებადი არ არის. პროგრესის განცდა მკვიდრდება ჩინეთის მილინობით ღატაკ ფენებშიც, სადაც შიმშილს, სიბრაზეს და სასოწარკვეთოლებას ასევე იმედის ემოცია შეცვლის.

იმედის ზონას სამხრეთ აღმოსავლეთ აზიის სხვა სახელმწიფოებიც განეკუთვნებიან: კამბოჯა, ბრუნეი, ლაოსი, ვიეტნამი, ტაილანდი, იდონეზია, მალაიზია, ფილიპინები, სინგაპური, ტაივანი, სამხრეთ კორეა, ასევე სამხრეთ აფრიკა, თურქეთი ბრაზილია. მაგრამ იმედის ზონის ძირითადი ბინადარი მაინც ჩინეთი და ინდოეთია. მათი ეკონომიკური პროგრესი შთამბეჭდავია, მიუხედავად იმისა, რომ მათ საზოგადოებაში ასევე შთამბეჭდავი ობიექტურად წარმოდგენილი პოტენციური სიძნელეები და წინააღმდეგობებია. ორივე ქვეყანა წარმოადგენს უნიკალურ და ამავე დროს განსხვავებულ მაგალითს. ჩინეთის მსოფლიო ავანსცენაზე ასეთი სისწრაფით დაბრუნება აჩენს უზარმაზარი სიამაყისა და თვითრწმენის განცდას. უკიდურესად ნათელია კონტრასტი 30 წლის წინანდელ და დღევანდელ ჩინეთს შორის.

ჩინეთი დედამიწაზე ყოველთვის ყველაზე მრავალრიცხოვანი ქვეყანა იყო და აქედან გამომდინარე, მის მმართველებს გამუდმებით აწუხებდათ სოციალური და ეკონომიკური ქაოსის შიში. სწორედ ამის საპასუხოდ ჩამოყალიბდა ჩინეთში კულტურა და სისტემა, სადაც ინდივიდი ყოველთვის ექვემდებარებოდა კოლექტიურ ნებას და მის ლოგიკას. ჩინეთის ტერიტორიის ზომამ სხვა მნიშვნელოვანი კუთხითაც იმოქმედა ეროვნული ფსიქიკის ჩამოყალიბებაზე. საკუთარ თავზე შექმნილი წარმოდგენა, როგორც დედამიწის ე.წ. ცენტრალური იმპერიისა - Middle Empire“ არ გულისხმობდა მხოლოდ მარტივ გეოგრაფიულ ცენტრს, არამედ ასევე რწმენას, რომ ჩინეთი გარკვეულწილად იყო სამყაროს მთავარი მიზიდულობის ცენტრი. მაგრამ, მაგალითისათვის, რუსეთისაგან განსხვავებით, ეს უზარმაზარი და საკუთარ ძალებში დარწმუნებული იმპერია არ მოითხოვდა გაფართოებასა და ექსპანსიას იმისათვის, რომ ეარსება და განვითარებულიყო. ჩინეთის დიდი კედელი, პირიქით, ჩინეთის, როგორც გარკვეული თვალსაზრისით ნაკრძლის დამცავ ფუნქციას ასრულებდა. ჩინეთს ასევე არ სჭირდებოდა სხვა ხალხების დაპყრობა-დამორჩილება იმისათვის, რომ თავი განსაკუთრეულად და მნიშვნელოვნად ეგრძნო. რაღა თქმა უნდა ჩინეთი გაფართოვდა მაგრამ მისი ტერიტორიული ზრდა ხდებოდა არა იმდენად სამხედრო ძალის გამოყენებით რამდენადაც დემოგრაფიული ექსპანსიით. მაგალითად ჩინელების მასიური შედინება ტიბეტსა და ქსინჯუანის ანუ ჩინეთის თურქისტანის პროვონციაში.  აქტიური დემოგრაფიული ექსპანსია მიმდინარეობს ცენტრალურ აზიაშიც. მარტო ყაზახეთში ჩინელები თითქმის ნახევარი მილიონია. ასევე ციმბირში, თუმცა ისიც გასათვალისწინელებელია, რომ ჩინელთა რიცხვი თითქოს კლებულობს თავად ჩინეთში არსებული მეტი ეკონომიკური შესაძლებლობების გამო.

წინა სტატიაში ჩინეთის ასეთი სწრაფი აღმასვლა  და მსოფლიო წესრიგის ხელახალი გადალაგება შევადარეთ მე-19 საუკუნის ბოლოსა და მე-20 საუკუნის დასაწყისში გერმანიის დაწინაურებას და აქვე ვთქვით, რომ ასეთი დიდი ცვლილება, ერთი დიდი დომინანტი ქვეყნის დაწინაურება და გლობალური გეოპოლიტიკური დაფის ცვლილება ისტორიულად ომის მიზეზი ხდებოდა ხოლმე.

დღეს მინდა ასევე დავძინო, რომ მრავალი მკვლევარის აზრით მეტოქეობა ჩინეთს, ინდოეთსა და იაპონიას შორის არ ჩამოაყალიბებს აზიის მომავალს ისე, როგორც ჩამოაყალიბა ევროპისა და დანარჩენი მსოფლიოს განლაგება მეტოქეობამ დიდ ბრიტანეთს, საფრანგეთს, გერმანიასა და რუსეთს შორის.

განსხვავება მაშინდელ გერმანიასა და დღევანდელ ჩინეთს შორის გაცილებით მეტია, ვიდრე მსგავსება. ახლადგაერთიანებული გერმანია მაშინ იყო სუპერსახელმწიფო გამუდმებით სიჩქარის განცდაში იყო, განსაკუთრებით ბისმარკის წასვლის შემდეგ. გერმანია საკუთარ უსაფრთხებაში მთლად თვითდაჯერებული არ იყო. ჩინეთი კი, მისგან განსხვავებით აღმავალი სუპერსახელმწიფოა, რომლის დროის შეგრძნება გაცილებით ხანგრძლივ ვადიანია. მას არსად არ ეჩქარება, მან იცის, რომ გარკვეულწილად დრო მასსზე მუშაობს და ისტორია მის მხარესაა. იგი შორსაა თავის თავში ზედმეტად თავდაჯერებულობისაგან. იგი კარგად აცნობიერებს იმ უზარმაზარ წინააღმდეგობებს და მრავალჯერად პრობლემებს, რაც უნდა იქნეს მის მიერ დაძლეული შიდა განვითარების თვალსაზრისით. ჩინეთი უფრო მეტად ლუი ფილიპეს პრემიერ მინისტრის საფრანგეთს ჰგავს მე-19 საუკუნის პირველ ნახევარში ხალხს რომ ეუბნეოდა ”გამდიდრდი და იყავი ჩუმად”. ეს ავტორიტარული კაპიტალიზმის მოდელია - ”ეკონომიკური კეთილდღეობა პოლიტიკური თავისუფლების სანაცვლოდ”. მაგრამ რა მოხდება მაშინ, თუ კი ეს კონტრაქტი დაიძლევა? ჩინელები კვლავაც გააგრძელებენ ჩუმად ყოფნას თუკი მათი გამდიდრების პროცესი შეწყდება?


ეკონომიკურად წარმატებული და არადემოკრატიული ქვეყნების - როგორიცაა ჩინეთი და რუსეთი - აღმასვლა არის ნიშანი ჩინეთისათვის იმისა, რომ ავტორიტარული მოდელი არის მყარი და სიცოცხლისუნარიანი ალტერნატიული გზა თანამედროვეობისა და მოდერნიზაციისკენ.


აქ დგება კითხვა: რამდენად შესაძლებელია შენარჩუნდეს ჩინეთის ეს ჰიბრიდული დამოკიდებულება, სადაც დასავლური კაპიტალიზმი და ინდივიდუალური ეკონომიკური ამბიცია თანაცხოვრობს აღმოსავლური ტიპის ავტორიტარიზმთან? მოკლევადიანად ამ მოდელმა ფაქტია, რომ იმუშავა, მაგრამ გრძელვადიანად, ვშიშობ, რომ ეს არ იქნება შენარჩუნებადი.


ინდივიდუალური თავისუფლებისა და დამოუკიდებელი სასამართლო სისტემის არარსებობა არის მთავარი შემაფერხებელი ფაქტორი ჩინეთის გრძელვადიანი ეკონომიკური ზრდის გზაზე. მაგრამ ჩინელების აბსოლუტური უმრავლესობისათვის ინდივიდუალური თავისუფლება გაცილებით დაბალი ღირებულებაა. ისინი ძირიტადად მოითხოვენ მატერიალურ პროგრესს, მისაღებ საცხოვრებელ პირობებს საზღვარგარეთ მოგზაურობის თავისუფლებას. ჩინელები დაიღალნენ ბოლო ერთი საუკუნის მანძილზე არსებული სიღარიბით, დეფიციტით, არეულობებით, რაც კიდევ უფრო გართულებული იყო ხისტი იდეოლოგიით. ჩინელების უმრავლესობა ახლა მიილტვის პოლიტიკური დაწყნარებისა და ამოსუნთქვის პერიოდისკენ. მაგრამ მათ ასევე სურთ და ელიან, რომ სახელმწიფომ ისინი დაიცვას კორუმპირებული და არაეფექტური ადგილობრივი მმართველებისაგან. ამ მოთხოვნებს გარდაუვლად პოლიტიკური შედეგები მოჰყვება. და მაინც, პოლიტიკური ცვლილებები მეტად ნელი ტემპით მიიზლაზნება, რაც ძირითადად მზარდი საშუალო კლასის მოთხოვნების ზრდით არის განპირობებული.


დღეს არსებული კომბინაცია ეკონომიკურ პროგრესსა და პოლიტიკურ სტაგნაციას შორის გაგრძელდება, რამდენადაც იმედის განცდა იქნება დომინანტი საზოგადოებაში. ჩინეთის ხელმძღვანელობა ძირითადად ორიენტირებული ეკონომიკურ ზრდაზე, რათა შეინარჩუნონ მათი მმართველობის ლეგიტიმაცია მოსახლეობაში და ამით კონტრაქტი ”ეკონომიკური კეთილდღეობა პოლიტიკური თავისუფლების სანაცვლოდ” ჩინური საზოგადოებისათვის მისაღები იქნება.


რაც შეეხება ჩინეთის საერთაშორისო პოლიტიკას. მოვლენების განვითარების მიხედვით მათ მალე მიეცემათ შანსი დიპლომატიურ ასპარეზზე დაიკავონ ცენტრალური ადგილი - ისევე, როგორც ამერიკა წარმოჩინდა და დაიკავა ცენტრალური ადგილი 1905 წელს, როცა ამერიკამ ორგანიზება გაუწია სან-ფრანცისკოს კონფერენციას, სადაც წერტილი დაესვა რუსეთ-იაპონიის ომი. ჩინეთი მოთმინებით მოელის ამის ჩინურ ექვივალენტს.


როგორც ჩანს ჩინეთის გავლენა გარდაუვლად გამოიწვევს ამერიკის გავლენის შემცირებას, განსაკუთრებით სამხრეთ აღმოსავლეთ აზიაში.


ჩინეთის გავლენის ზრდის შეფერხებას ამერიკა ორი მიმართულებით შეეცდება. პირველია გათვლა იმაზე, რომ კაპიტალიზმი და ეკონომიკური ზრდა აიძულებს ჩინეთს იაროს დემოკრატიული ზომიერებისაკენ. მეორე კი ინდოეთის გავლენის გაფართოებაა.


მოდით ახლა ინდოეთისაკენ გადავინაცვლოთ და ვნახოთ, რამდენად რეალურია ამერიკელების გათვლა ინდოეთის პოზიტიური გავლენის თაობაზე აზიაში.


თუკი ჩინეთი უბრუნდება მსოფლო სცენას - სადაც მას ადრეც ეკავა ადგილი - ინდოეთის შემთხვევაში საქმე სხვაგვარადაა. ინდოეთის აღზევება ხდება პირველად ისტორიაში, ინდოეთი ამ ფორმით მხოლოდ უკანასკნელი 60 წელიწადია არსებობს. ინდოეთის შიდა წინააღმდეგობანი ისეთივე ღრმაა, როგორც ჩინეთის, მაგრამ ისინი განსხვავებული ხასიათისაა. ინდოეთის ლეგიტიმურ სიამაყეს - ”ყველაზე დიდი დემოკრატია მსოფლიოში”, მყარი ნიადაგი აქვს. ეს ისეთივე თეზად არის ქცეული ინდოეთში, როგორც ჩინენელების თეზა ”ყველაზე ძველი ცივილიზაცია მსოფლიოში”.


მაგრამ ინდოელების ეს საამაყო თეზა ცხოვრობს ინდოელების საკუთარი პოლიტიკური კლასის კორუფციულობასა და არაკომპეტენტურობით გამოწვეულ იმედგაცრუებასთან და ხელჩაქნილობასთან ერთად. მრავალი ინდოელი ინტელექტუალის მოსაზრებების თანახმად, ინდოეთის პოლიტიკური კლასი არის მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე უარესთაგანი. რაღა თქმა უნდა თავისუფალი არჩევნები, დამოუკიდებელი სასამართლო სისტემა და თავისუფალი პრესა მნიშვნელოვანი მონაპოვარია, მაგრამ ეს უპირატესობები ფერმკრთალდება კორუფციის ეროზიული ბუნებით. დემოკრატიის აზრი განა წარმოდგენს რამეს კანონის უზენაესობის გარეშე? სხვა დიდი სისუსტე ინდოეთის დემოკრატიისაა ასევე მისი საზოგადოებისთვის დამახასიათებელი კასტური სისტემაა. მდიდარი ინდოელები ვერც კი ამჩნევენ და თავს არ იწუხებენ მილიონობით ადამიანზე ფიქრით, რომლებიც სიღატაკეში ცხოვრობენ, მათთვის ეკონომიკური ზრდა არის ყველაფერი და სოციალური სამართლიანობა - უმნიშვნელო.


ინდოეთში ნათლად ჩანს, რომ მოდერნიზაცია არ იწვევს ავტომატურად თანასწორობას. მაგრამ გასაოცარია ის, თუ რას მიაღწია ინდოეთმა დროის ესოდენ მოკლე მონაკვეთში.


შედარებისათვის, რთული მულტიეთნიკურობა პრულარისტული ინდოეთისა იყოს ერთი ძირითადი მიზეზი მისი დემოკრატიის არსებობის და სტაბილურობის. ამის საპირისპიროდ, ჩინეთის ცენტრალიზებული ხასიათი განაპირობებს გადაწყვეტილებების მიღების სისწრაფესა და ეფექტურობას და ამავე დროს იგი ჩინეთს ქაოსის სწრაფად გავრცელების საფრთხის ქვეშაც აყენებს, თუკი პოლიტიკური არასტაბილურობა წარმოიქმნება.


მიუხედავად მათი განსხვავებული პოლიტიკური სისტემებისა, ჩინეთი და ინდოეთი - იმედის ეს ორი იმპერია უჩვეულოდ მსგავსი პრობლემების წინაშე დგანან. ორივე ქვეყანამ უნდა გამოიყვანოს ასეულ მილიონობით ადამიანი უკიდურესი სიღატაკიდან, შეაჩეროს პოტენციური ეკოლოგიური კატასტროფა, აღმოფხვრას შიდსისა და სხვა გადამდებ დაავადებათა ეპიდემია, შეამციროს სხვაობა პოლიტიკასა და საზოგადოებას შორის (რომელიც მომწიფებულ დასავლურ დემოკრატიასაც კი უჭირს). ამ სხაობის შემცირება ინდოეთის არაორგანიზებული დემოკრატიისათვის და ადამიანის თავსუფლების დამრთგუნველი ჩინური ავტოკრატიისათვის შეიძლება გადაულახავ პრობლემად იქცეს.


იმედის კულტურა, რომელიც მილიონობით ჩინელსა და ინდოელს მომავლისადმი ოპტიმიზმითა და თვითრწმენით სჭვალავს, უმეტესწილად არსებობს არა მათი პოლიტიკური სისტემებისა და ხელმძღვანელების დამსახურებით, არამედ მათგან დამოუკიდებლად.


როგორც კი ჩინეთი და ინდოეთი მძლავრად გამოვლენ მსოფლიო ავანსცენაზე, ორივეს წინაშე დადგება უზარმაზარი კითხვა მათ შორის მომავალი ურთიერთობებისა და ასევე სხვა სუპერსახელმწიფოებთან მათი დამოკიდებულებების თაობაზე. ორივესთვის მტავარი სირთულე იქნება იმის გადაწყვეტა, თუ როგორი იქნება მათი ამერიკასთან, როგორც ყველაზე მთავარ და მნიშვნელოვან ზესახელმწიფოსთან ურთიერთობის პარამეტრები.


ინდოეთისა და ჩინეთის საერთაშორისო როლის ევოლუცია პირდაპირ არის დამოკიდებული მათ შიდა განვითარებასა და რეფურმების უნარზე. შეძლებს კი ჩინეთი დარჩეს გლობალური ეკონომიკის ზრდის მთავარი გენერატორის როლში, იყოს მსოფლიოს ყველაზე დიდი მოვაჭრე ქვეყანა თავისი შიგა პოლიტიკური სისტემის ევოლუციის გარეშე? რამდენი ხანი შეძლებს ინდოეთი იყოს მიმზიდველი მიმწოდებელი დასავლეთისთვის საქონლისა და მომსახურების კერძო და სამთავრობო კორუფციის აღმოფხვრის გარეშე?


როცა ჩინეთი და ინდოეთი მსოფლიოს სუპერსახელმწიფოებად ყალიბდებიან, მათ უნდა იკისრონ გაზრდილი პასუხისმგებლობაც, რაც გაზრდილი ძლაუფლების განუყოფელი ნაწილი უნდა იყოს. ამ ურთიერთდამოკიდებულ სამყაროში საერთაშორისო წესებისა და ნორმების პატივისცემა არის აუცილებელი პირობა ამ გაზრდილი ძალისა და პასუხისმგებლობის.


მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრიდან დღემდე აზია გადაიქცა გაჭირვებისა და ომის კონტინენტიდან იმედის კონტინენტად. თუმც კი უნდა ვაღიაროთ, რომ იმედის ეს ფორმა ჯერ კიდევ მოკრძალებულია, იგი არ ეფუძნება დიდ, ამაღლებულ ხედვასა და ოცნებას მსოფლიო მშვიდობისა და თავისუფლების შესახებ. იმედის ეს ფორმა ჯერ მხოლოდ უბრალო ხედვაა მატერიალური კეთილდღეობის თანმიმდევრული გაუმჯობესების. მსოფლიოს მილიარდობით მშიერი მოსახლეობისათვის ეს მოკრძალებული ხედვა ცალსახად მიმზიდველია. მაგრამ იქნება კი ასეთი ვიწრო ხედვა საკმარისი გრძელვადიანად? ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი კითხვათაგანი, რომელზეც 21-მა საუკუნემ უნდა გასცეს პასუხი.